“Ermənistan-İran sərhədində qeyri-müəyyənlik yenidən baş qaldırıb.

Çünki Ermənistan və Azərbaycan arasındakı vəziyyət daha geniş geosiyasi qarşıdurmaya çevrilmək riski daşıyır.

Bir vaxtlar ərazi və suverenlik üzərində lokallaşdırılmış müharibədən sonrakı mübahisə indi regional maraqlar və strateji manevrlər şəbəkəsinə qarışıb. 2020-ci il müharibəsindən təxminən beş il keçdi. Əgər məqsəd sülhdürsə, regionun seçmə diplomatiyaya deyil, inklüziv diplomatiyaya ehtiyacı var”.

“Cebheinfo.az” xəbər verir ki, bunu “Common Space” yazır.

“İsrailin kütləvi bombardman kampaniyasından sonra ABŞ-nin İranın nüvə obyektlərinə son zərbələri Cənubi Qafqazın eskalasiyadan heç vaxt uzaq olmadığını açıq şəkildə xatırladır. Ermənistan üçün bu, İranın şimalında yaşayan etnik azərbaycanlılara görə deyil, regionda yarıtəcrid vəziyyətinə görə narahatlıq yaratmalıdır. Gürcüstan onun xarici dünyaya əsas dəhlizi olaraq qaldığı halda, İran onun yeganə alternatividir.

Dini fərqlərə baxmayaraq, əsasən xristian Ermənistan və şiə İran arasında münasibətlər səmimi olub. Bəzi diaspor fəallarının indi Azərbaycan opponentlərinə qarşı sonsuz təbliğat müharibəsində bölücü dini rəvayətlərdən istifadə etdiyini nəzərə alsaq, bu, xüsusilə vacibdir”,-deyə nəşr yazır.

Bildirilir ki, Beynəlxalq Respublikaçılar İnstitutunun (IRİ) məlumatları fərqli mənzərə yaradır:

“İyun ayında Ermənistanda keçirilən sorğuda respondentlər İranı ölkənin əsas siyasi və təhlükəsizlik tərəfdaşı adlandırıblar. Fransa ikinci, Rusiya isə üçüncü olub, xeyli sayda iştirakçı da Moskvanı təhlükə kimi göstərib. Avropa İttifaqı və Çin siyahıda demək olar ki, eyni dərəcədə aşağı yer tutdular. Hindistan daha yüksək yer tutub. Silah satışının artımını nəzərə alsaq, bu təəccüblü deyil.

ABŞ-nin Ermənistanın cənub sərhədini (Zəngəzur dəhlizi nəzərdə tutulur-red.) icarəyə götürməsi ilə bağlı xəbərlər onsuz da qeyri-sabit olan vəziyyətə “yağ” əlavə edir. Keçmiş ABŞ diplomatı və ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədri Metyu Brayza iddia edir ki, bu təşəbbüs geosiyasi xarakterdən daha çox kommersiya xarakteri daşıyır və Trampın tranzaksiya yanaşmasına meyilini əks etdirir.

Lakin digər ekspertlər buna şübhə ilə yanaşırlar. İran artıq Ermənistanla sərhədində geosiyasi vəziyyətin dəyişdirilməsi ilə bağlı xəbərdarlığını təkrarlayaraq kəskin etirazını bildirib. Hazırda Araz çayı boyunca 43 km-lik ərazidə 1992-ci ildən orada olan Rusiya FTB sərhədçiləri hələ də patrulluq edir. Yalnız bu il onlar keçid məntəqəsinin özündən çıxarılıblar”.

Nəşr yazır ki, 2020-ci ilin noyabrında müharibəyə son qoyan üçtərəfli atəşkəs razılaşmasına FTB də daxil idi:

“Çox güman ki, Moskva vasitəçi idi və sərhədçilər artıq orada idi. Onlar nə vaxtsa gedəcəklər və əgər Ermənistan həqiqətən müstəqil olacaqsa, getməlidirlər. Lakin onları Amerikanın güman edilən təhlükəsizlik zəmanətçisi ilə əvəz etmək çoxlarına riskli addım kimi görünür.
Ermənistanın hakim “Mülki Müqavilə” Partiyasının deputatı sonradan İrəvanın Amerikanın təklifini rədd etdiyini desə də, təşəbbüsün ilkin dəstəkçiləri də öz ritorikasını azaldıb.

Onlar indi bunu “konsepsiya” adlandırırlar. İrəvandakı əksər müşahidəçilər əvvəlcə bu fikrə şübhə ilə yanaşırdılar. Bu arada müxalifət bunu Paşinyanın Azərbaycan və Türkiyəyə Zəngəzur dəhlizi adlandırılan layihə ilə bağlı artıq güzəştə getdiyinin növbəti əlaməti kimi qiymətləndirir.

Bu marşrut indi Qərb tərəfindən həm də Ermənistan vasitəsilə Avropanı Mərkəzi Asiya ilə birləşdirən, Gürcüstandan yan keçərək Rusiyanı, ola bilsin ki, İran və Çini kəsən əlavə marşrut kimi də görülür. Buraya Avropa Birliyi daxildir. Amma rəsmi İrəvan kimi o da şimalda potensial marşrutları, o cümlədən Ermənistan-Türkiyə sərhədinin açılmasını tələb edən köhnə Gümrü-Qars dəmir yolunu nəzərdən keçirir”.

Məqalədə bildirlir ki, Baş nazir Nikol Paşinyan keçmişdə inklüziv yanaşmanın tərəfdarı olub:

“2001-ci ildə o, “Haykakan Jamanak” qəzetində yazırdı ki, cənubda belə bir tranzit marşrutu bütün regional və qlobal oyunçuların maraqlarına xidmət edərsə və Ermənistanın nəzarəti altında qalarsa, faydalı ola bilər. Lakin 2022-ci ildən Rusiyanın Ukraynanı növbəti işğalından sonra bu məntiq siyasi baxımdan həssas oldu. 2023-cü ildən bəri Ermənistan-Azərbaycan-Rusiya üçtərəfli qrupunun regionda nəqliyyat əlaqələrinin açılması üzrə işi də dalana dirənib.

Buna baxmayaraq, irəliləyiş üçün ümid var. Bu yaxınlarda Əbu-Dabidə Ermənistan və Azərbaycan liderləri arasında keçirilən sammitdə tərəflər yeni ikitərəfli komissiyaların yaradılması barədə razılığa gəliblər.

Bəlkə də elə buradan başlamalıyıq – infrastruktur, suverenlik və təhlükəsizlik üzrə dürüst və birbaşa dialoqdan, xarici gündəmlər tətbiq etmədən. Regional məsləhətləşmələrə də ehtiyac var, təkcə bu gün deyil, xüsusilə gələcək üçün bu lazımdır.Bölgənin hazırda ən çox ehtiyacı olan şey geosiyasi macəralar deyil, aydınlıq, inam və konsensusdur”.