Azərbaycan dili – xalqımızın mənəvi sərvəti, milli kimliyimizin ayrılmaz parçası, dövlətimizin suverenliyini və müstəqilliyini təcəssüm etdirən başlıca amillərdən biridir. Hər bir xalq üçün onun ana dili milli varlığının, mənəviyyatının, dünyagörüşünün, tarixinin və mədəniyyətinin güzgüsüdür.

Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi qorunması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində atılan mühüm addımlardan biri də 2001-ci il avqustun 9-da Ulu Öndər Heydər Əliyevin imzaladığı fərmanla 1 avqust tarixinin “Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü” elan olunması oldu. Bu fərman, təkcə simvolik mahiyyət daşımırdı – o, ana dilimizin dövlət səviyyəsində qorunmasına, təbliğinə və inkişafına geniş yol açdı. Tarixi günün təsis olunması Ulu Öndər Heydər Əliyevin dövlət dili siyasətində apardığı ardıcıl, uzaqgörən və milli maraqlara əsaslanan möhkəm strategiyasının məntiqi nəticəsi, Prezident İlham Əliyevin bu siyasəti uğurla davam etdirməsinin bariz təzahürüdür.

Ulu Öndərin dil siyasətində əsas məqsəd Azərbaycan dilinin milli kimliyin daşıyıcısı kimi cəmiyyətdə aparıcı mövqeyini qorumaq və gələcək nəsillərə bu mənəvi mirası bütöv şəkildə ötürmək idi. O, vurğulayırdı ki, "Azərbaycan dili – Azərbaycan xalqının milli sərvətidir".

Prezident İlham Əliyev də ana dilinə dair strategiyanı ardıcıl şəkildə davam etdirərək, dilin saflaşdırılması, qorunması və zənginləşdirilməsi ilə bağlı bir sıra mühüm sərəncamlar və proqramlar imzalamışdır. “Azərbaycan dilinin saflığının qorunması və dövlət dil siyasətinin daha da gücləndirilməsi haqqında” 2018-ci il tarixli sərəncam bu baxımdan xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Həmin sənəd dilimizə yad təsirlərin qarşısını almağa, kütləvi informasiya vasitələrində və sosial şəbəkələrdə dil normalarına əməl olunmasına, dil mədəniyyətinin yüksəldilməsinə yönəlib.

Latın qrafikalı yeni Azərbaycan əlifbasının qəbul edilməsi müstəqil dövlətçilik ideologiyası ilə bilavasitə bağlıdır. Bu dəyişiklik xalqımızın milli kimliyinə qayıdışını, türk dünyası ilə inteqrasiyasını və müasir dünyada Azərbaycan dilinin beynəlxalq səviyyədə tanıdılmasını təmin edən mühüm addım olmuşdur.

Beləliklə 1 avqust – Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü, hər bir azərbaycanlının milli dəyərlərinə, ana dilinə olan sevgi və bağlılığını yenidən düşünməsi üçün mühüm tarixdir. Bu gün, sadəcə bir bayram deyil, həm də dilimizə olan məsuliyyət hissinin təcəssümüdür. Bu məsuliyyət bizi dilimizi yalnız qorumağa deyil, onu daim inkişaf etdirməyə, zənginləşdirməyə və gələcək nəsillərə fəxrlə ötürməyə sövq edir.

XX əsrin əvvəllərindən etibarən Azərbaycan dili bir çox çətinliklər və təzyiqlərlə üzləşmişdir. Xüsusilə 70-ci illərdən etibarən Sovet İttifaqının milli siyasətində milli dillərin sıxışdırılması açıq şəkildə aparılırdı. SSRİ Konstitusiyasının qəbulundan sonra rus dili faktiki olaraq vahid dövlət dili kimi tətbiq edilir, digər milli dillərin rəsmi statusu isə formal xarakter daşıyırdı. Bu dövrdə ana dili uğrunda mübarizə aparmaq siyasi cəsarət tələb edirdi. 1930-cu illərdə milli mədəniyyət və dil məsələlərini gündəmə gətirən ziyalılar repressiyalara məruz qalır, Sibirə sürgün olunurdular.

1980-ci illərin sonlarında Sovet İttifaqında baş verən siyasi və ictimai dəyişikliklər fonunda Azərbaycanda da milli oyanış gücləndi. Azərbaycan dili ilə bağlı tələblər daha açıq şəkildə ifadə olunmağa başladı. Ana dilinin rəsmi status alması, onun dövlət dili kimi tanınması üçün hərəkatlar gücləndi. Nəhayət, bu uzunmüddətli və mərd dirəniş öz bəhrəsini verdi – 1989-cu ildə Azərbaycan dili rəsmi dövlət dili statusu qazandı. 1995-ci ildə ümumxalq səsverməsi ilə qəbul olunmuş Konstitusiyanın 21-ci maddəsində Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi təsbit olunması bu sahədə tarixi hadisə idi. Bu müddəa ilə Azərbaycan dili yalnız hüquqi cəhətdən deyil, eyni zamanda milli-mənəvi səviyyədə də təsbit olundu. Artıq Azərbaycan dili müstəqil dövlətin atributu kimi cəmiyyətin bütün sahələrində – təhsil, hüquq, elm, mədəniyyət, informasiya məkanında aparıcı mövqe qazandı.
.
Azərbaycan dilinin inkişafı və qorunması üçün sonrakı illərdə də mühüm addımlar atıldı. "Azərbaycan dilinin saflığının qorunması və dövlət dili kimi istifadəsinin genişləndirilməsi haqqında" sərəncamlar qəbul edildi, dilin normativ bazası möhkəmləndirildi, orfoqrafiya lüğətləri və qrammatik qaydalar yenidən işlənib nəşr olundu.

Müstəqillik dövründə dilimizin rəsmi statusunun möhkəmlənməsi ilə yanaşı, onun müasir texnoloji və qlobal informasiya mühitinə inteqrasiyası da diqqət mərkəzində olmuşdur. Azərbaycan dilində elektron resursların, proqram təminatlarının, rəqəmsal kontentin yaradılması və yayılması bu siyasətin vacib istiqamətlərindən biridir.

Azərbaycan dilinin müasir dövrdə informasiya texnologiyalarına, rəqəmsal məkana uyğunlaşdırılması, qloballaşma şəraitində qorunması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində atılan addımlar dilimizin gələcək nəsillərə sağlam və zəngin şəkildə ötürülməsi üçün mühüm zəmin yaradır.

Bu siyasətin nəticəsi olaraq təhsil müəssisələrində ana dilində tədris prioritet olaraq saxlanılır. Dövlət orqanlarının rəsmi sənədləri və kommunikasiya vasitələri Azərbaycan dilində aparılır. Ədəbiyyat, jurnalistika, televiziya və sosial media platformalarında dil normalarının qorunması məqsədilə nəzarət və təşviq mexanizmləri formalaşdırılır. Dilin zənginliyini əks etdirən leksikoloji və terminoloji bazalar yenilənir, yeni texnoloji platformalarda tətbiqi genişləndirilir.

2021-ci ildə yaradılan Azərbaycan Respublikası Dövlət Dil Komissiyası yanında Monitorinq Mərkəzi bu istiqamətdə önəmli fəaliyyət göstərərək dil pozuntularının aşkarlanması, aradan qaldırılması və ictimai maarifləndirmə işinin gücləndirilməsi sahəsində mühüm rol oynamışdır. Mərkəzin fəaliyyəti 2024-cü ilə qədər davam edərək, dövlət dilinin tətbiqinə nəzarət və ictimai dildə keyfiyyətin artırılması baxımından mühüm təcrübə formalaşdırmışdır.

Bu gün Azərbaycan dili yalnız ölkə daxilində deyil, dünya azərbaycanlıları üçün də milli kimliyin təməl sütunudur. Ana dilimizin qorunması və inkişaf etdirilməsi hər bir azərbaycanlının mənəvi borcudur. Biz, bu dili yaşadaraq həm öz tariximizə sadiqliyimizi göstəririk, həm də gələcək nəsillərə örnək oluruq. "Konstitusiya və Suverenlik İli" çərçivəsində dövlət dili siyasətinə nəzər salmaq, onun hüquqi və mənəvi sütunlarını daha dərindən dərk etmək üçün mühüm fürsətdir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dövlət dilinə verilən yer və bu istiqamətdə formalaşan dövlətçilik ənənələri, bir daha sübut edir ki, dil yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də milli varlığımızın, suverenliyimizin və hüquqi əsaslarımızın təməl daşıdır.

Bu gün biz fəxrlə deyə bilərik ki, Azərbaycan dili – bizim milli qürurumuz, dövlət müstəqilliyimizin ifadəsi, mədəniyyətimizin ən güclü daşıyıcısıdır!

Rəşidə Rzayeva
Abşeron-Xızı Regional Mədəniyyət İdarəsi,
Abşeron Rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sisteminin direktoru

"DİA-AZ"