Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan 20–21 noyabr tarixlərində Astanaya rəsmi səfər edəcək. Danışıqlar zamanı tərəflər iqtisadi əməkdaşlıq məsələlərini və qarşılıqlı fəaliyyətin strateji istiqamətlərini müzakirə edəcəklər. Bu səfər İrəvan üçün resurs tədarükünü möhkəmləndirmək və region üzrə yeni nəqliyyat marşrutlarını müzakirə etmək baxımından mühüm fürsət sayılır.
Bu gün Ermənistan faktiki olaraq tamamilə idxaldan asılı vəziyyətdədir. Tədarüklərin əsas hissəsi ölkənin ən böyük ticarət tərəfdaşı olan Rusiyadan gəlir. 2025-ci ilin ilk səkkiz ayında iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi təxminən 4,5 milyard dollar təşkil edib ki, bu da həmin dövrdə Ermənistanın ümumi xarici ticarət dövriyyəsinin (cəmi təxminən 13 milyard dollar) üçdə birinə yaxın idi. Bu məbləğin yarıdan çoxu – 2,7 milyard dollardan artıq hissəsi əsas məhsulların, sənaye avadanlıqlarının və texnikanın idxalının payına düşür. Müqayisə üçün, eyni dövrdə Aİ ilə ticarət təxminən 1,3 milyard dollar, Çinlə isə 900 milyon dollardan az olub.
Ermənistan üçün xüsusilə maşın və avadanlıqlar, nəqliyyat vasitələri, ərzaq məhsulları və kimya sənayesi məhsullarının tədarükü həyati əhəmiyyət daşıyır. Bütün bunlar ölkə iqtisadiyyatının işləməsi və insanların gündəlik həyatı üçün vacibdir və bu kimi məhsulların böyük qismi hələ də Rusiyadan gətirilir. Bu asılılıq səbəbindən ölkə xarici təlatümlərə qarşı həssas olur, gecikmələr və əlavə xərclər riski artır, bazardakı dəyişikliklərə çevik reaksiya vermək imkanları isə məhdud qalır.
Belə şəraitdə Qazaxıstandan birbaşa tədarüklər Ermənistan üçün strateji seçimə çevrilir. Bu marşrut çatdırılma müddətini qısaldacaq, xərcləri azaldacaq və üçüncü ölkələr üzərindən tranzitlə bağlı riskləri minimuma endirəcək. Qazaxıstandan gələn taxıl, sənaye məhsulları və enerji resursları etibarlı alternativ kimi çıxış edərək ölkəyə sabitlik və iqtisadi təhlükəsizlik təmin edə bilər.
Artıq bu gün, Azərbaycan sayəsində, İrəvan Qazaxıstan buğdasını qəbul edir. Bakı tranzitin təşkili işində əsas halqa rolunu oynayaraq yüklərin öz nəqliyyat şəbəkəsi vasitəsilə keçməsinə imkan yaradıb. Prezident İlham Əliyev 21 oktyabr tarixində Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayevlə birgə mətbuat üçün bəyanatında qeyd edib ki, Azərbaycan işğal dövründən qalan bütün məhdudiyyətləri Ermənistan istiqamətinə tranzit üzrə aradan qaldırıb.
“Zənnimcə, bu, həmçinin Azərbaycan ilə Ermənistan arasında sülhün yalnız kağız üzərində deyil, həm də praktikada olduğunun yaxşı göstəricisidir”-, deyə dövlət başçısı bildirib.
Rusiya, Azərbaycan və Gürcüstan üzərindən keçən Qazaxıstan buğdası ilə dolu ilk qatar artıq İrəvana çatıb. Milli taxıl operatoru “Prodkorporasiya” bildirib ki, ümumi həcmi təxminən 1 000 ton olan 15 vaqonluq qatar, artıq yeni marşrutu uğurla sınaqdan keçirib. Gələcəkdə Azərbaycan müntəzəm tədarüklər üçün etibarlı nəqliyyat dəhlizinə çevriləcək: aylıq taxıl həcmləri 15–20 min tona çata bilər.
Bununla belə, daşımalar heç də asan deyil: yük bir neçə ölkədən keçdiyi üçün nəqliyyatın maya dəyəri artır və gecikmə riski yaranır. Hazırda yük Qazaxıstandan Azərbaycan vasitəsilə, sonra dəmir yolu ilə Gürcüstana, daha sonra isə Ermənistan sərhədində əlavə gömrük nəzarətindən keçərək çatdırılır. Bu, taxıl kimi strateji məhsullar üçün xərcləri artıran amilə çevrilir.
Ermənistan üçün daha sürətli və birbaşa marşrutun olması vacibdir və burada TRIPP (The Trump Route for International Peace and Prosperity) layihəsi köməyə gəlir. Bu nəqliyyat dəhlizi Orta Dəhlizin bir hissəsinə çevrilərək Çini və Mərkəzi Asiyanı Avropa ilə birləşdirəcək, daşımaların həcmini iki dəfə artıracaq, əlavə olaraq Türkiyəyə və Aralıq dənizinə çıxışı təmin edəcək.
Regionda Bakının nəqliyyat və iqtisadi əlaqələr üçün nə qədər mühüm rol oynadığı çoxdan qəbul edilib. Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ölkələrinin məsləhətləşmə görüşlərinə tamhüquqlu iştirakçı kimi qoşulması da bunun çoxsaylı təsdiqlərindən biridir. Bu gün Bakı əsas logistika qovşağı kimi çıxış edir: limanlar, dəmir yolları, hava limanları və Xəzər dənizindəki donanma Şərqdən Qərbə və əks istiqamətdə böyük həcmdə yüklərin daşınmasına şərait yaradır.
TRIPP layihəsinin gerçəkləşməsi yalnız İrəvanla Bakı arasında sülh sazişinin mövcudluğu halında mümkün ola bilər – yalnız bu halda Ermənistan beynəlxalq infrastrukturdan istifadə imkanı və iqtisadi faydalar əldə edəcək. Bu istiqamətdə artıq Ermənistan tərəfdən müsbət siqnallar gəlir: Paşinyan 2026-cı ilin ortalarınadək layihənin hüquqi bazasının razılaşdırılmasının başa çatdırılmasının, ilin sonunadək isə dəmir yolunun, daha sonra isə marşrut boyunca elektrik ötürücü xətləri və qaz kəmərlərinin tikintisinə başlanmasının planlaşdırıldığını bildirib.
Beləcə, Paşinyanın Astanaya səfəri bir neçə strateji məqsəd daşıyır: Qazaxıstanla iqtisadi əməkdaşlığın gücləndirilməsi, ərzaq və sənaye məhsullarının tədarükünün genişləndirilməsi, infrastruktur layihələrinin gerçəkləşdirilməsinə dəstək, eləcə də qonşu ölkələrlə münasibətlərin praktik olaraq yaxşılaşdırılmasına hazırlığın nümayiş etdirilməsi.
Lakin əsas nəticə açıq-aydındır: Azərbaycan olmadan bu planların heç birinin uğur qazanması mümkün deyil. Regionda istənilən böyük tranzit layihəsi, o cümlədən TRIPP, Bakının iştirakı olmadan həyata keçirilə bilməz, çünki strateji marşrutlar və infrastruktur məhz Azərbaycanın nəzarətindədir. Azərbaycan artıq bütün imkanları yaradıb, lakin qarşılıq olaraq sülh sazişinin imzalanmasını və təhlükəsizlik zəmanətlərini tələb edir.
Belə güman etmək olar ki, İrəvan konstruktiv davranmağa hazır olduğunu göstərir, beynəlxalq ictimaiyyətə müsbət siqnallar göndərir və praktiki əməkdaşlığı müzakirə etməyə açıqdır. Paşinyan Qazaxıstan və digər tərəfdaşlarla danışıqlar apara, yeni marşrutlar və investisiyaları müzakirə edə bilər, lakin Bakı olmadan bütün bu təşəbbüslər kağız üzərində qalacaq. Azərbaycanın iştirakı olmadan nə marşrut gerçəkləşəcək, nə tədarüklər optimallaşdırılacaq, nə də hansısa infrastruktur layihəsi real icra mərhələsinə keçəcək.
Başqa sözlə, Paşinyanın Astana səfərinin uğuru birbaşa İrəvan–Bakı xəttində əldə olunacaq irəliləyişdən asılıdır: Azərbaycanla sülh sazişi imzalanmadan Ermənistan üçün, Qazaxıstana səfər nə qədər strateji əhəmiyyət daşayır daşısın, növbəti addımlar ancaq bəyanat səviyyəsində qalacaq.
