2025-ci ildə Azərbaycanda həm benzin, həm də dizel yanacağının qiyməti sabit qalsa da, 2026-cı ildə bu vəziyyətin dəyişməsi ehtimalı yüksəkdir.
Bunu Yeniavaz.com-a danışan iqtisadçı-ekspert Allahverdi Aydın deyib.
O bildirib ki, gələn ilin dövlət büdcəsinə yol vergisindən daxilolmaların kəskin artacağı proqnozlaşdırılıb:
“Bu da yanacaq qiymətlərinə birbaşa təsir göstərə biləcək əsas amillərdən biridir. Məsələn, hazırda “Aİ-92” markalı benzinin topdansatış qiyməti 1 ton üçün 1 289 manat 82 qəpikdir. Bunun üzərinə 26,2 manat yol vergisi əlavə olunduqda, pərakəndə satış qiyməti 1 441 manata, yəni 1 litr üçün 1,10 manata çatır. Bu ilin sonuna qədər həmin vergidən büdcəyə 45,5 milyon manat daxil olacağı gözlənilir. Amma gələn il bu göstəricinin 2,9 dəfə artaraq 131,2 milyon manata çatacağı proqnozlaşdırılır. Eyni hal dizel yanacağı üçün də keçərlidir. Hazırda dizelin topdansatış qiyməti 1 ton üçün 1 041 manat 21 qəpikdir. Üzərinə 23,8 manat yol vergisi əlavə ediləndə pərakəndə qiymət 1 190 manat, yəni 1 litr üçün 1 manat olur. Bu ilin yekununda dizeldən toplanan yol vergisi 51,3 milyon manat təşkil edəcək, amma gələn il bu rəqəm 3,3 dəfə artaraq 169,7 milyon manata yüksələcək”.
İqtisadçı deyir ki, bu artım təkcə istehsal olunan yanacaqdan deyil, həm də idxal olunan yanacaqdan alınan vergilərlə bağlıdır:
“Xaricdən gətirilən benzindən toplanan yol vergisindən daxilolmalar 10,8 dəfə artaraq 2,3 milyon manatdan 24,85 milyon manata qədər yüksələcək. Yəni həm daxili istehsaldan, həm də idxaldan dövlətə daha çox vergi gəliri daxil olacaq. Bu da ya satış həcminin, ya da qiymətlərin artması hesabına mümkündür. Diqqətçəkən məqam isə odur ki, gələn il ölkədə həm benzin, həm də dizel istehsalının azalacağı gözlənilir. Yəni bazarda təklif azalacaq, amma vergi daxilolmaları kəskin artacaq. Bu isə bir iqtisadi qanunauyğunluğa görə qiymətlərin yüksəlməsinə zəmin yaradır”.
Bəs, belə bir vəziyyətdə qiymətlərin dəyişməz qalması mümkündürmü?
Allahverdi Aydın bildirir ki, açıqlnan rəsmi məlumatlar gələn il benzin və dizelin bahalaşacağını göstərir:
“SOCAR və onun törəmə müəssisələrinin gələn il üçün dövlət büdcəsinə ödəyəcəyi vergi məbləği 2025-ci ilin proqnozu ilə müqayisədə 180 milyon manat və ya 9,6 faiz azalacaq. Bunun səbəbi həm xam neft və qaz hasilatının azalması, həm də neft emalı həcminin 11,9 faiz aşağı düşməsi ilə bağlıdır. Yəni SOCAR-ın gəlirləri və dövlətə ödədiyi vergilər azalır. Belə şəraitdə benzin və dizel qiymətlərinin dəyişməz qalması çətin görünür. Çünki SOCAR həm hasilat, həm də emal tərəfdə daha az gəlir əldə edəcək, eyni zamanda daxili bazara satılan yanacağın həcmi də azalacaq. Bu isə məhsulun maya dəyərini artırır. İstehsal azaldıqca sabit xərclər – əməkhaqqı, texniki xidmət, avadanlıqların saxlanılması və s. daha az məhsulun üzərinə düşür və nəticədə hər litr yanacağın istehsal qiyməti bahalaşır. Digər tərəfdən, qeyd etdiyimiz kimi dövlət gələn il yol vergisindən daxilolmaları təxminən üç dəfə artırmağı planlaşdırır. Yəni hökumət bu sahədən daha çox gəlir gözləyir. SOCAR-ın ümumi gəlirləri azalır, dövlət isə yanacaqdan daha çox vergi toplamaq niyyətindədir. Bu iki istiqamətli təzyiq – yəni həm hasilat azlığı, həm də vergi artımı, qiymətlərin sabit qalmasını iqtisadi baxımdan demək olar ki, mümkünsüz edir”.
Bəs,benzin və dizelin qiyməti nə qədər arta bilər?
“Nəticə etibarilə, 2026-cı ildə benzin və dizel yanacağının qiymət artımı real ehtimaldır. Artımın miqyası hökumətin tənzimləyici siyasətindən, SOCAR-ın daxili resurslarından və qlobal neft bazarındakı vəziyyətdən asılı olacaq. Hazırkı göstəricilərə əsasən, qiymətlərin təxminən 10 – 20 faiz artması mümkündür. Bu halda “Aİ-92” markalı benzinin litri ən azı 1,20 – 1,30 manata, dizelin qiyməti isə 1,10 – 1,20 manata qədər qalxa bilər”, - deyə iqtisadçı bildirib.