Qırğız-Tacik toqquşmasını körükləyən kimlərdir? - İNCƏLƏMƏ...
Tarix: 26-09-2022, 08:22 | Çap et
Fərqanə vadisi, politoloqların fikrincə, Mərkəzi Asiyanın “barıt çəlləyi”dir.
Sovet İttifaqı bir çox problemli nöqtələri özündən sonra geridə qoydu ki, Fərqanə vadisi də belə partlayış təhlükəsi saçan nöqtələrdən biridir. Region ətrafında fikir ayrılıqları onilliklərdir ki, davam edir və silahlı münaqişə hər an alovlana bilər.
Maraqlıdır, Fərqanə vadisi siyasətçilər üçün niyə bu qədər cəlbedicidir?
Cebhe.info Rusiya mətbuatına istinadən bu barədə yazını təqdim edir.
Asiyanın "toz çəlləyi"
Qeyd edək ki, Fərqanə vadisi sahəsi 22 min kmВІ olan dağlararası çökəklikdir. Bu vadi üç dövlət arasında bölünür: Özbəkistan, Qırğızıstan və Tacikistan.
SSRİ-nin süqutuna qədər hər 3 respublika bu ittifaqın tərkibində idi və bölgədəki inzibati sərhəd heç kimi narahat etmirdi. Lakin SSRİ-nin dağılmasından dərhal sonra dərə siyasi, klanlararası və millətlərarası münaqişələrin mərkəzinə çevrildi.
Fakt budur ki, bu nisbətən kiçik ərazi Orta Asiyada əhalinin ən sıx məskunlaşdığı ərazidir. Burada Özbəkistan və Tacikistan sakinlərinin təxminən üçdə biri, eləcə də Qırğızıstanın yarısı yaşayır. Ümumi əhalisi 14,5 milyon nəfərdən çoxdur.
Vadinin dövlətlər arasında bölünməsində anklavlar, yöndəmsiz sərhədlər və hətta mübahisəli ərazilər var.
SSRİ dövründə Sovet hakimiyyəti tərəfindən cızılan respublikaların sərhədləri əsasən milli və tarixi faktorları nəzərə almırdı. Nəticədə taciklərin və özbəklərin bir hissəsi Qırğızıstan ərazisinə və ya əksinə qatılmışdı.
Bu, 1991-ci ildən bəri 150-dən çox etnik münaqişələrin baş verməsinə səbəb olub.
Yalnız SSRİ-nin dağılmasından sonra region Tacikistanda vətəndaş müharibəsi və millətlərarası müharibələrə çevrilmək təhlükəsi yaradan bir neçə münaqişə ilə üzləşib.
Bundan əlavə, Fərqanə vadisi regionun ən böyük ticarət mərkəzidir. Orta Asiyada ən yüksək əhali sıxlığı buradadır. Yüz illər boyu vadi kənd təsərrüfatının mərkəzi olub: keçi, inək və qoyunçuluq, pambıqçılıq, çəltikçilik, üzümçülük, ipəkçiliklə məşğul olub.
Münaqişə kimin üçün əlverişlidir?
Bu gün ərazi mübahisəsinin ən fəal iştirakçıları Qırğızıstan və Tacikistandır. Qırğızıstanlı müşahidəçi Busurmankul Tokbayevin fikrincə, bu münaqişəni əsasən Qırğızıstan tərəfi qızışdırır.
Mütəxəssis iddia edir ki, Fərqanə vadisinin cənub bölgəsi əslində muxtar şəkildə mövcuddur. Bu bölgədə ümumi yoxsulluq şəraitində çox inkişaf etmiş və özünü tanımış klan, yüksək səviyyəli radikal islamçılıq, cinayətkarlıq mövcuddur.
Həmçinin bildirək ki, NATO qoşunları Əfqanıstanı tərk etdikdən sonra islamçıların və muzdluların, eləcə də qaçaqmalçıların əhəmiyyətli bir hissəsi gözlərini bu vadiyə tərəf çevirdi. Onlar Asiyada vəziyyətin sabitliyinin pozulmasından faydalanırlar, çünki bu, silaha tələbat yaradacaq, qaçaqmalçılığı, habelə narkotik və insan alverini asanlaşdıracaq.
Tacikistanla Qırğızıstan arasında hələ də rəsmi sərhəd yoxdur və ölkələr arasında ərazilər üstündə daim mübahisələr gedir. 2021-ci ilin aprelində mübahisə sərhədçilər arasında atışmaya qədər böyüdü, nəticədə 55 nəfər həlak oldu, yüzlərlə adam yaralandı, 100 bina yandırıldı.
Münaqişə sönsə də, hər dəfə onları cilovlamaq çətindir. Elə bir vəziyyət yarana bilər ki, yerli siyasətçilər bu ərazidə öz iqtisadi uğursuzluqlarını millətlərarası münaqişə ilə mübadilə etməyə qərar verə bilərlər. Sonra bu münaqişə Özbəkistan və Qazaxıstan da daxil olmaqla bütün Orta Asiyaya təsir edəcək.
Əlavə edək ki, bu gün Mərkəzi Asiya ölkələrinin hakimiyyət orqanları bir-biri ilə danışıqlar aparmağa nail olsalar, radikalları cilovlaya bilsələr, nə vaxtsa Fərqanə vadisinin problemləri üzə çıxacaq. Əgər onlar əvvəlcədən diplomatiya və qarşılıqlı güzəştlərlə hazırkı problemləri həll etməsələr, bu mübahisələr genişmiqyaslı müharibəyə çevrilmək təhlükəsi yaradır.
DİA.AZ
|
|
|
|
|
|
|
|
Putin SSRİ-ni bərpa edə biləcəkmi?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| • Naxçıvanda məhkəmə SİFARİŞLƏ İŞLƏYİR - Bunun başqa ADI YOXDUR...
Bu gün, 08:07 |
|
|
|
| • Rusiyanın ən yaxın dostu Serbiya da ona xəyanət edirmiş? - "...onlar ac qala bilməzlər"
Bu gün, 08:02 |
|
|
|
| • Bu gün şagirdlərin yerdəyişməsi müvəqqəti dayandırılacaq - DİQQƏT
Bu gün, 07:59 |
|
|
|
| • "Sahil Supply" MMC-nin vergi borcu 116 min manatı keçdi - FOTOFAKT
Bu gün, 06:38 |
|
|
|
| • Bu teatrı dövlət ÖZBAŞINA BURAXIB - İşçiləri isə Allahın ümidinə...
Bu gün, 06:32 |
|
|
|
| • Sadiq Əliyev 133 min manatlıq müsabiqədə bu xanımı qalıb etdi - Görün kimdir
Bu gün, 06:14 |
|
|
|
| • Bu qadınlar 1460 manat ala bilər: Şərtlər isə… – Azərbaycanda İLK
Bu gün, 06:11 |
|
|
|
| • Rəhbərlik tələbə hüquqlarını pozur - BU DA FAKT...
Bu gün, 06:07 |
|
|
|
| • "O müəllim niyə cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmadı?" - ETİRAZ
Bu gün, 05:52 |
|
|
|
| • "180 manat əmək haqqı olar?" - NAXÇIVAN SAKİNİ İŞSİZLİKDƏN ŞİKAYƏTÇİDİR
Bu gün, 05:48 |
|
|
|
| • " Belə yüzlərlə xəstə uşaqları sağlamların yerinə göndərirlər..." - NARAZILIQ VAR...
Bu gün, 05:43 |
|
|
|
| • Trampın tarifləri ABŞ iqtisadiyyatına azı 50 milyard dollar qazandırıb - Ağ Ev
Bu gün, 05:38 |
|
|
|
| • Valideynlərin KÜLLİ MİQDARDA PUL ÖDƏYİRLƏR, üstəlik uşaqları da döyürlər - Özəl bağçaların aqibəti necə olacaq?
Bu gün, 01:36 |
|
|
|
| • Paşinyanın hakimiyyəti müddətində Rusiyanın konsulluq niyyəti reallaşmayacaq - PROQNOZ
Bu gün, 01:33 |
|
|
|
| • Rusiya Ermənistanda revanşistləri hakimiyyətə hazırlayır - Paşinyanı növbəti bir ildə nə gözləyir?
Bu gün, 01:31 |
|
|
|
| • Kreditinizi ödəyirsiz amma bitmir? - Onda MÜTLƏQ OXUYUN!
Bu gün, 01:28 |
|
|
|
| • Vanetsyana ən azı 36 səs lazımdır: Cəmiyyət Paşinyanın əleyhinə barikada qurmaq niyyətində deyil - Görünəni odur ki...
Bu gün, 01:21 |
|
|
|
| • Neft büdcə qiymətindən aşağı düşdü: Manatın məzənnəsinə təhlükə varmı? - GƏLİŞMƏ
Bu gün, 01:18 |
|
|
|
| • Türkiyə-Azərbaycan-Pakistan triosu: Böyük hərbi müqavilə bağlanır? - AKTUAL
Bu gün, 01:15 |
|
|
|
| • Putin üzr istəmir, amma jest edir - Bakı necə cavab verəcək?
Bu gün, 00:14 |
|
|
|
| • "Putin tamamilə dəli olub!” – Tramp “ayıldı”?
Bu gün, 00:08 |
|
|
|
| • Təhlükəsizlik Şurasına yeni nəfəs lazımdır - ÇAĞIRIŞ
Bu gün, 00:01 |
|
|
|
| • “Əl çək məndən, uğursuz bədbəxt” - Arvadı Makrona daha nələr deyib?
Dünən, 23:58 |
|
|
|
| • "Bizim bazarlarımızda Azərbaycan malı, onların bazarında isə erməni malı peyda olacaq - bununla barışın..."
Dünən, 23:51 |
|
|
|
| • Azərbaycan bundan qəti şəkildə imtina etdi - Papikyan
Dünən, 23:47 |
|
|
|
| • General Mehdiyev vəzifəsindən azad edildi - ƏMR
Dünən, 21:34 |
|
|
|
| • BU NƏDİ BELƏ: İqtisadiyyat Nazirliyinin siyahısında Ağdərə rayonu yoxdur – FOTOFAKT
Dünən, 18:09 |
|
|
|
| • Ağsaqqallar Şurası bəyanat yaydı: "Eldar Quliyev barədə iddialar böhtandır" - TAM MƏTN
Dünən, 18:07 |
|
|
|
| • Sığorta şirkətinin rəhbərlərindən biri vəzifəsindən ayrılıb
Dünən, 18:02 |
|
|
|
| • “Payonix” BOKT ikinci ilində də zərərlə başa vurub - HESABAT
Dünən, 18:01 |
|
|
|
| • Mirzоyan ABŞ dövlət katibinin köməkçisinin müavini ilə Cənubi Qafqazdakı vəziyyəti müzakirə edib
Dünən, 17:59 |
|
|
|
| • Dollar bu tarixdən başlayaraq bahalaşacaq: Görün neçəyə olacaq - Lenta.ru
Dünən, 17:57 |
|
|
|
| • Fransanın Gorusda fəxri konsulluğu iyunun əvvəlində açılacaq
Dünən, 17:54 |
|
|
|
| • “Dövlətdə can qoymuşam ki, kimsə körpə uşaqları zorlasın?” - Yevlaxdakı dəhşətli qətldə hökm dəyişdi
Dünən, 17:52 |
|
|
|
| • Ev sahibi gecə klubuna getdi: Xadimə 10 min dollardan çox pul oğurladı - TƏFƏRRÜAT
Dünən, 17:47 |
|
|
|
| • Araz Musayev danışdı, adlar çəkdi - “Killer göndərib...”
Dünən, 17:44 |
|
|
|
| • 31 ildir icra başçısı olan Adil Məmmədov….. - DOSYE
Dünən, 17:42 |
|
|
|
| • Tanınmış rəssamın adından DƏLƏDUZLUQ: Milli İncəsənət Muzeyi saxta əsərə SERTİFİKAT verib? – FOTOFAKT
Dünən, 17:37 |
|
|
|
| • Xalq artistindən ETİRAF: - “Məscidlərdə mərsiyə deyirdim”
Dünən, 17:32 |
|
|
|
| • Abxaziyada Azərbaycan və Türkiyə vətəndaşları saxlanılıb
Dünən, 17:26 |
|
|
|
| • Yavər Camalovun ailəsi onun mirasına sahib çıxa bilmir - TƏFƏRRÜAT
Dünən, 17:24 |
|
|
|
| • Azərbaycan malları erməni bazarlarında satılacaq – Simonyan
Dünən, 17:21 |
|
|
|
| • Kommunal borclar silinəcək? – “Qaz işlətmisən, su işlətmisən, pulunu ver də!”
Dünən, 17:17 |
|
|
|
| • “Azərbaycan təhsili çıxılmaz bir labirintə salınıb” – Gimnaziyalara qəbulla bağlı qərar NİYƏ DƏYİŞDİRİLDİ?
Dünən, 17:14 |
|
|
|
| • Bakıda böyük söküntü işləri başladı, park salınacaq - TƏFƏRRÜAT
Dünən, 17:11 |
|
|
|
| • Füzuli Hüseynovdan Əli Nura cavab: Elə bir adam tanımıram - "HAZIRDA İSTİNTAQ GEDİR..."
Dünən, 17:09 |
|
|
|
| • Yeni dünya müharibəsi qaçılmazdır - SORĞU
Dünən, 17:08 |
|
|
|
| • NAXÇIVANIN YENİ BƏLASI: Hamı deyinir... - Ayaq uydurmuruq... YOXSA NƏ?
Dünən, 17:02 |
|
|
|
| • Okeanın o tayından gələn ELÇİ... - ƏGƏR GƏLİBSƏ...
Dünən, 16:59 |
|
|
|
| • Bığları yoxdur... amma nırxını qoyur... - Belousovun abartdığı MƏNZƏRƏ...
Dünən, 16:57 |
|
|
|
|
