Qırğız-Tacik toqquşmasını körükləyən kimlərdir? - İNCƏLƏMƏ...
Tarix: 26-09-2022, 08:22 | Çap et
Fərqanə vadisi, politoloqların fikrincə, Mərkəzi Asiyanın “barıt çəlləyi”dir.
Sovet İttifaqı bir çox problemli nöqtələri özündən sonra geridə qoydu ki, Fərqanə vadisi də belə partlayış təhlükəsi saçan nöqtələrdən biridir. Region ətrafında fikir ayrılıqları onilliklərdir ki, davam edir və silahlı münaqişə hər an alovlana bilər.
Maraqlıdır, Fərqanə vadisi siyasətçilər üçün niyə bu qədər cəlbedicidir?
Cebhe.info Rusiya mətbuatına istinadən bu barədə yazını təqdim edir.
Asiyanın "toz çəlləyi"
Qeyd edək ki, Fərqanə vadisi sahəsi 22 min km² olan dağlararası çökəklikdir. Bu vadi üç dövlət arasında bölünür: Özbəkistan, Qırğızıstan və Tacikistan.
SSRİ-nin süqutuna qədər hər 3 respublika bu ittifaqın tərkibində idi və bölgədəki inzibati sərhəd heç kimi narahat etmirdi. Lakin SSRİ-nin dağılmasından dərhal sonra dərə siyasi, klanlararası və millətlərarası münaqişələrin mərkəzinə çevrildi.
Fakt budur ki, bu nisbətən kiçik ərazi Orta Asiyada əhalinin ən sıx məskunlaşdığı ərazidir. Burada Özbəkistan və Tacikistan sakinlərinin təxminən üçdə biri, eləcə də Qırğızıstanın yarısı yaşayır. Ümumi əhalisi 14,5 milyon nəfərdən çoxdur.
Vadinin dövlətlər arasında bölünməsində anklavlar, yöndəmsiz sərhədlər və hətta mübahisəli ərazilər var.
SSRİ dövründə Sovet hakimiyyəti tərəfindən cızılan respublikaların sərhədləri əsasən milli və tarixi faktorları nəzərə almırdı. Nəticədə taciklərin və özbəklərin bir hissəsi Qırğızıstan ərazisinə və ya əksinə qatılmışdı.
Bu, 1991-ci ildən bəri 150-dən çox etnik münaqişələrin baş verməsinə səbəb olub.
Yalnız SSRİ-nin dağılmasından sonra region Tacikistanda vətəndaş müharibəsi və millətlərarası müharibələrə çevrilmək təhlükəsi yaradan bir neçə münaqişə ilə üzləşib.
Bundan əlavə, Fərqanə vadisi regionun ən böyük ticarət mərkəzidir. Orta Asiyada ən yüksək əhali sıxlığı buradadır. Yüz illər boyu vadi kənd təsərrüfatının mərkəzi olub: keçi, inək və qoyunçuluq, pambıqçılıq, çəltikçilik, üzümçülük, ipəkçiliklə məşğul olub.
Münaqişə kimin üçün əlverişlidir?
Bu gün ərazi mübahisəsinin ən fəal iştirakçıları Qırğızıstan və Tacikistandır. Qırğızıstanlı müşahidəçi Busurmankul Tokbayevin fikrincə, bu münaqişəni əsasən Qırğızıstan tərəfi qızışdırır.
Mütəxəssis iddia edir ki, Fərqanə vadisinin cənub bölgəsi əslində muxtar şəkildə mövcuddur. Bu bölgədə ümumi yoxsulluq şəraitində çox inkişaf etmiş və özünü tanımış klan, yüksək səviyyəli radikal islamçılıq, cinayətkarlıq mövcuddur.
Həmçinin bildirək ki, NATO qoşunları Əfqanıstanı tərk etdikdən sonra islamçıların və muzdluların, eləcə də qaçaqmalçıların əhəmiyyətli bir hissəsi gözlərini bu vadiyə tərəf çevirdi. Onlar Asiyada vəziyyətin sabitliyinin pozulmasından faydalanırlar, çünki bu, silaha tələbat yaradacaq, qaçaqmalçılığı, habelə narkotik və insan alverini asanlaşdıracaq.
Tacikistanla Qırğızıstan arasında hələ də rəsmi sərhəd yoxdur və ölkələr arasında ərazilər üstündə daim mübahisələr gedir. 2021-ci ilin aprelində mübahisə sərhədçilər arasında atışmaya qədər böyüdü, nəticədə 55 nəfər həlak oldu, yüzlərlə adam yaralandı, 100 bina yandırıldı.
Münaqişə sönsə də, hər dəfə onları cilovlamaq çətindir. Elə bir vəziyyət yarana bilər ki, yerli siyasətçilər bu ərazidə öz iqtisadi uğursuzluqlarını millətlərarası münaqişə ilə mübadilə etməyə qərar verə bilərlər. Sonra bu münaqişə Özbəkistan və Qazaxıstan da daxil olmaqla bütün Orta Asiyaya təsir edəcək.
Əlavə edək ki, bu gün Mərkəzi Asiya ölkələrinin hakimiyyət orqanları bir-biri ilə danışıqlar aparmağa nail olsalar, radikalları cilovlaya bilsələr, nə vaxtsa Fərqanə vadisinin problemləri üzə çıxacaq. Əgər onlar əvvəlcədən diplomatiya və qarşılıqlı güzəştlərlə hazırkı problemləri həll etməsələr, bu mübahisələr genişmiqyaslı müharibəyə çevrilmək təhlükəsi yaradır.
DİA.AZ
|
|
|
|
|
|
|
|
Putin SSRİ-ni bərpa edə biləcəkmi?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| • "Ümidim sənədir 2025..."
Bu gün, 23:02 |
|
|
|
| • Ukraynalı general Kurskda - FOTO
Bu gün, 22:59 |
|
|
|
| • Suriyanın yeni lideri PKK-çılarla görüşdü – Qərar…
Bu gün, 22:56 |
|
|
|
| • Lalə Şövkətin partiyası fəaliyyətini bərpa edir
Bu gün, 22:53 |
|
|
|
| • 2025-ci il bürclər üçün nə vəd edir?
Bu gün, 18:12 |
|
|
|
| • Ermənistan iki məsələdən imtina etdi: Sülh şərtləri dəyişir - ŞƏRH
Bu gün, 18:08 |
|
|
|
| • Bəşər Əsəddən sonra ilk Yeni il... - belə qeyd etdilər...
Bu gün, 17:56 |
|
|
|
| • Pullarınızı kibercinayətkarlardan belə qoruyun: -10 MƏSLƏHƏT
Bu gün, 17:54 |
|
|
|
| • Ucuz qiymətə satılan geyimlər - Onlar hansı materiallardan hazırlanır?
Bu gün, 17:51 |
|
|
|
| • İrəvan iki yoldan birini seçməlidir - İNCƏLƏMƏ
Bu gün, 17:45 |
|
|
|
| • Gürcüstanda dollar kreditlərinin verilməsi qaydaları sərtləşdirilir
Bu gün, 17:43 |
|
|
|
| • “Azəriqaz”dan deyirlər ki... - "Bu mövcud qaydaların tələbidir..."
Bu gün, 17:41 |
|
|
|
| • Suriya İranın səhvini təkrarlamayacaq: Azərbaycanla bağlı - GƏLİŞMƏ
Bu gün, 17:12 |
|
|
|
| • “Bizim üçün üzrlə yanaşı, həqiqətlərin üzə çıxması vacibdir” – SABİQ NAZİR
Bu gün, 17:06 |
|
|
|
| • Prezidentin xalqa müraciətdində vacib detal: Əsas hədəflər açıqlandı - AKTUAL
Bu gün, 17:03 |
|
|
|
| • Rusiyanın vurduğu DAHA BİR ZƏRBƏ... - NƏ ETMƏLİ?
Bu gün, 17:01 |
|
|
|
| • Hüseyn Həsənov pis vərdişindən qurtulduğunu açıqladı - VİDEO
Bu gün, 16:43 |
|
|
|
| • "Bu antenanı dəyişməyə şirkətin pulu yoxdur?" - GİLEY
Bu gün, 16:35 |
|
|
|
| • Amili təfəkküründə olan yetərsiz MOLLA SİYASƏTİ... - BELƏ DAVAM EDƏRSƏ...
Bu gün, 16:29 |
|
|
|
| • ABŞ-la siyasətimizin DAVAMI... - İNCƏLƏMƏ
Bu gün, 16:27 |
|
|
|
| • “Kim dostdur, kim dost deyil, bunu gördük” - Qafar Dəmirçi
Bu gün, 16:25 |
|
|
|
| • “Premium Bank” `gözüyumulu` şəkildə milyon veribsə... - ZƏRURİ QEYD...
Bu gün, 16:24 |
|
|
|
| • Yevlaxda kuryoz hadisə: Qatil qaçarkən bilmədən polisin maşınına əyləşib - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 16:17 |
|
|
|
| • Naxçıvanda ilin ilk körpələri əkiz olub
Bu gün, 16:15 |
|
|
|
| • "Anti-Azərbaycan siyasətlərindən əl çəkmək istəmirlər” - FAKT BUDUR!
Bu gün, 15:25 |
|
|
|
| • "Kaspi" qəzeti 144 illiyini qeyd edir
Bu gün, 13:47 |
|
|
|
| • Bakıdan İrəvana Yeni il ismarışı - Barışıq əli bu il “dəmir yumruğ”a çevrilə bilər!
Bu gün, 13:39 |
|
|
|
| • Ermənistanda əsgər meyitləri hələ də basdırılmayıb - Ölüsü də dəyərsiz... dirisi də...
Bu gün, 10:40 |
|
|
|
| • Bayram günlərində işləyən banklar - SİYAHI
Bu gün, 10:32 |
|
|
|
| • Vergi Xidməti bu il də `OVA ÇIXACAQ`... - GÖRÜNƏNİ BUDUR
Bu gün, 10:28 |
|
|
|
| • "Deyir, dükan düzdür... siz səhvsiniz..." - BU NƏDİ BELƏ?..
Bu gün, 10:20 |
|
|
|
| • Əli Əsədov yenə də BUNU ETMƏDİ... - REAKSİYA
Bu gün, 10:15 |
|
|
|
| • "Şəhidliyi batırdılar, heç olmasa əlillik haqqım bərpa olunsun” - ETİRAZ
Bu gün, 10:11 |
|
|
|
| • "Çalışın, bu şirkətdən UZAQ OLUN..." - Ünvanı da dəyişdi, amma...
Bu gün, 10:02 |
|
|
|
| • Mikayıl Cabbarovun fövqəlnazirliyinə SON QOYULUR? - "Böyük ehtimalla yeni ildə də..."
Bu gün, 09:56 |
|
|
|
| • Keçmiş deputatın şirkəti vətəndaşı ƏLƏ SALIR... - Bunun başqa ADI YOXDUR...
Bu gün, 09:50 |
|
|
|
| • ` World Telecom` yeni ilə yeni narazılıqla... - AXI NİYƏ?..
Bu gün, 09:41 |
|
|
|
| • Fikrət Məmmədov bu sistemə elə zərbə vurub ki... - bundan sonra HARA GEDƏCƏK?
Bu gün, 09:30 |
|
|
|
| • Təyyarə terroruna münasibətdəki DAHA BİR QƏNAƏT - BU, BİZİK!!!
Bu gün, 09:24 |
|
|
|
| • Münasibətləri Bayden administrasiyası korladı... - Trampla isə...
Bu gün, 09:19 |
|
|
|
| • Nərimanov Tibb Mərkəzinin direktoru ətrafında 400 minlik qalmaqal - Borcunun əvəzinə vəzifə verdi
Bu gün, 08:25 |
|
|
|
| • Suriyanın yeni ordusuna türk briqada generalı təyin edilib
Bu gün, 08:14 |
|
|
|
| • Vanqanın 2025-ci il proqnozları: - Dəhşətli müharibə, təbii fəlakət və daha nələr...
Bu gün, 08:11 |
|
|
|
| • “Nar” Yeni il sevincini ucqar kəndlərdə yaşayan uşaqlarla paylaşıb - FOTO
Bu gün, 08:08 |
|
|
|
| • Fransa hərbçiləri daha bir Afrika ölkəsindən çıxarılır
Bu gün, 08:00 |
|
|
|
| • Azərbaycanın 2025-ci il üçün ulduz falı: BİZİ NƏ GÖZLƏYİR? - Transformasiya və strateji dirçəliş ili
Bu gün, 07:58 |
|
|
|
| • Açıq etirafdan yayınma və ya “bu, ən sadə, təbii həll yolu idi” - HƏQİQƏTƏN DƏ...
Bu gün, 07:53 |
|
|
|
| • Qazax qardaşlarımız belə yad etdi... - DƏNİZ ÜRƏYİ...
Bu gün, 07:45 |
|
|
|
| • ABŞ bu günə kimi Ukraynaya 65,4 milyard dollar yardım ayırıb - Pentaqon
Bu gün, 07:39 |
|
|
|
| • “Paris – Bakı gərginliyi heç bir tərəfə fayda gətirmir” - Fransalı politoloq
Bu gün, 07:37 |
|
|
|
|
