"Məktəblərdə KSQ (Kiçik Summativ Qiymətləndirmə) və BSQ (Böyük Summativ Qiymətləndirmə) sistemi tətbiq edildiyi gündən bəri müxtəlif problemlərlə üzləşmişdir. Bu qiymətləndirmə üsulunun əsas məqsədi şagirdlərin bilik səviyyəsini ölçmək və onların inkişafını təmin etmək olsa da, bir çox hallarda bu metodun effektivliyi sual altına düşür. Xüsusilə, davamiyyəti zəif olan, dərslərə gəlməyən, lakin test yazılan zaman köçürmə yolu ilə yüksək bal toplayan şagirdlər bu sistemin düzgün işləmədiyini göstərir. Bu kimi hallar məktəbdə tədrisin keyfiyyətini aşağı salır və şagirdlər arasında qeyri-bərabərlik yaradır".
Bunu Sonxeber.az-a təhsil eksperti Kamran Əsədov danışıb.
O, açıqlamasında qeyd edib ki, hazırkı sistemdə problemlərin əsas səbəbi, qiymətləndirmənin daha çox testlər və yazılı imtahanlar üzərində qurulmasıdır:
Şagirdlərin davamiyyəti onların qiymətlərinə təsir edəcək? - AÇIQLAMA"Mövcud qiymətləndirmə sistemi şagirdlərin real bilik səviyyəsini əks etdirmədiyi üçün onun dəyişdirilməsinə ehtiyac var. Statistik göstəricilərə görə, Azərbaycanın müxtəlif məktəblərində şagirdlərin 40%-ə qədəri summativ qiymətləndirmələr zamanı qeyri-rəsmi yollarla yüksək nəticə əldə edir. Bu, onların əsl bilik səviyyəsini əks etdirmir və gələcəkdə ali təhsil və ya əmək bazarında problemlər yaratmağa başlayır. Əgər bir şagird ilboyu dərslərə gəlmədən və tədris prosesində iştirak etmədən yüksək qiymət alırsa, bu, təhsil sistemində ciddi boşluqların mövcud olduğunu göstərir.
Dünya təcrübəsinə nəzər saldıqda, müxtəlif ölkələrdə şagirdlərin bilik səviyyəsinin qiymətləndirilməsi fərqli metodlarla həyata keçirilir. Məsələn, Finlandiyada qiymətləndirmə sistemi fərqli yanaşma üzərində qurulub. Bu ölkədə summativ qiymətləndirmə anlayışı mövcud deyil. Əvəzində müəllimlər şagirdlərin inkişafını dərs boyu müşahidə edir, onların fənnə marağını, dərsdə aktivliyini və praktik tapşırıqları necə yerinə yetirdiyini əsas götürərək qiymətləndirirlər. Bu, şagirdlərin yalnız testlərə fokuslanmasını yox, həm də real bilik və bacarıqlar qazanmasını təmin edir.
Estoniya və Kanada kimi ölkələrdə qiymətləndirmə yalnız yazılı testlərlə məhdudlaşmır. Şagirdlər dərs müddətində iştirakına, layihələr hazırlamasına, tədqiqat işlərinə və yaradıcılıq bacarıqlarına görə də qiymətləndirilir. Bu ölkələrdə tətbiq edilən "portfolyo qiymətləndirməsi" adlanan sistemdə şagirdlər öz inkişaf prosesini əks etdirən tapşırıqlar toplusu təqdim edir və bu, onların yekun qiymətləndirməsinə daxil edilir. Bu metod Azərbaycanda da tətbiq edilə bilər və yalnız test yazmaqla yüksək bal almağın qarşısını ala bilər.
Hazırkı sistemdə problemlərin əsas səbəbi, qiymətləndirmənin daha çox testlər və yazılı imtahanlar üzərində qurulmasıdır. Şagirdlərin bacarıqları çox zaman nəzərə alınmır və onların yalnız müəyyən qaydalara uyğun testlərə cavab verməsi əsas götürülür. Köçürmə yolu ilə yüksək qiymət alan şagirdlər isə real biliklər əldə etmədən, yalnız nəticəyə yönəlik bir sistemdən faydalanmış olurlar. Müəllimlər bu cür halların qarşısını almaq üçün test suallarını çətinləşdirsə də, bu, problemi həll etmir, əksinə, köçürmə hallarının artmasına gətirib çıxarır.
Qiymətləndirmə sisteminin daha obyektiv olması üçün alternativ metodlar tətbiq edilməlidir. Şagirdlərin real bilik səviyyəsini ölçmək üçün onların dərsdə iştirak səviyyəsi, praktik və laboratoriya işləri, məqalə və layihə hazırlama bacarıqları, şifahi təqdimatlar etməsi nəzərə alınmalıdır. Şagirdlərin yalnız testlərə yönəlməsi onların düşüncə bacarıqlarını inkişaf etdirmir və gələcəkdə problemlərin həllində çətinlik çəkmələrinə səbəb olur. ABŞ və Böyük Britaniya məktəblərində tətbiq olunan "formativ qiymətləndirmə" modeli bu problemi həll etməyə kömək edir. Bu sistemdə müəllimlər şagirdlərin dərs müddətində aktiv iştirakına və müzakirələrdə nə qədər fəal olmasına əsasən qiymətləndirmə aparır. Bu, şagirdlərin yalnız imtahana hazırlaşaraq qiymət almasını yox, bilik və bacarıqlarının real ölçülməsini təmin edir".
Təhsil eksperti onu da vurğuladı ki, KSQ və BSQ sisteminin tamamilə ləğv edilməsi yox, onun daha effektiv metodlarla əvəz olunması məqsədəuyğundur. Əks halda şagirdlərin bilik səviyyəsini ölçmək daha da çətinləşəcək:
"Davamiyyət və aktiv iştirak qiymətləndirmə sisteminə daxil edilməlidir. Hal-hazırda bəzi məktəblərdə şagirdlərin davamiyyəti yalnız formal olaraq qeyd olunur, lakin onların qiymətlərinə ciddi təsir etmir. Əgər bir şagird il ərzində davamiyyət göstəricisini müəyyən səviyyədə saxlamırsa, onun qiymətləndirilməsinə yenidən baxılmalıdır. Bu, məktəbə gəlməyən, amma imtahan zamanı yüksək nəticə göstərən şagirdlərin qarşısını almağa kömək edə bilər. Yaponiya və Cənubi Koreyada davamiyyət və dərs aktivliyi şagirdlərin yekun qiymətlərinə ciddi təsir göstərir və bu, məktəbə davamiyyəti artırmağa xidmət edir.
İmtahanların təşkil olunması zamanı şəffaflıq artırılmalıdır. Mövcud sistemdə bəzi məktəblərdə müəllimlər şagirdlərə əlavə imkanlar yaradır və nəticədə real biliklər ölçülmür. Köçürmənin qarşısını almaq üçün imtahanlar fərqli formatda keçirilməli, nəzarət gücləndirilməlidir. Əgər bir şagird il ərzində heç bir fənn üzrə yüksək nəticə göstərməyibsə, lakin summativ qiymətləndirmə zamanı 10 bal alırsa, bu nəticənin nə qədər obyektiv olduğu sual altına düşməlidir.
KSQ və BSQ sisteminin tamamilə ləğv edilməsi yox, onun daha effektiv metodlarla əvəz olunması məqsədəuyğundur. Əgər bu qiymətləndirmə üsulları düzgün təşkil edilməzsə, təhsildə xaos yaranacaq və şagirdlərin bilik səviyyəsini ölçmək daha da çətinləşəcək. Qiymətləndirmə metodları yenilənməli, biliklər yalnız testlərlə yox, praktik və interaktiv üsullarla yoxlanılmalıdır. Əgər bu dəyişikliklər həyata keçirilsə, şagirdlərin bilik səviyyəsinin daha obyektiv qiymətləndirilməsi mümkün olacaq və nəticədə təhsilin keyfiyyəti yüksələcək.
Azərbaycan təhsil sistemində köklü dəyişikliklər edilmədiyi təqdirdə, KSQ və BSQ sistemi təhsilin keyfiyyətini artırmaq əvəzinə, daha çox problemlərə səbəb olacaq. Bu qiymətləndirmə üsulları şagirdlərin real bilik səviyyəsini əks etdirməli və onların dərs prosesində aktiv iştirakına əsaslanmalıdır. Əgər şagirdlər yalnız imtahan zamanı yüksək nəticə göstərməklə qiymət alırsa, bu, təhsilin keyfiyyətsiz olduğunu göstərir. Ona görə də, qiymətləndirmə sistemi köklü şəkildə yenilənməli, beynəlxalq təcrübəyə uyğun daha effektiv və şəffaf mexanizmlər tətbiq olunmalıdır. Əks halda, təhsil sistemi yalnız formal nəticələrə əsaslanacaq və gələcək nəsillərin bilik və bacarıqları zəif olacaq".
