Qazaxıstanın “İbrahim sazişləri”nə qoşulması region üçün yeni imkanlar açır və bu prosesdə Azərbaycan xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bunu ABŞ-nin “Foundation for Defense of Democracies (FDD)” adlı nüfuzlu analitik mərkəzi Mərkəzi Asiyada baş verən son geosiyasi dəyişiklikləri təhlil edərkən bildirib.
Məqalədə vurğulanır ki, Qazaxıstanın rəsmi şəkildə sazişə qoşulan ilk Mərkəzi Asiya dövləti olması regionun ABŞ və İsraillə yeni əməkdaşlıq formatlarına açıq olduğunu göstərir. Bu addım, həmçinin Özbəkistan və Azərbaycanın ehtimal iştirakına siyasi cəhətdən təhlükəsiz presedent yaradır.
Mərkəz qeyd edir ki, Azərbaycan artıq İsraillə müdafiə və enerji sahələrində strateji tərəfdaşdır. Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə Avropaya enerji tədarükündə Bakının rolu xüsusi olaraq ön plana çəkilir. “Azərbaycan Xəzər qazının Avropaya diversifikasiya olunmuş marşrutlarla çatdırılmasında həlledici oyunçudur və bu, həm Avropanın enerji təhlükəsizliyini, həm də regiondakı sabitliyi gücləndirir”, - deyə mərkəz yazır.
Analitiklər hesab edir ki, Azərbaycanın “İbrahim sazişləri” prosesinə qoşulması regional sabitliyə mühüm töhfə verə, həm siyasi, həm iqtisadi əməkdaşlıq imkanlarını genişləndirə, həm də ABŞ-nin Cənubi Qafqaz-Mərkəzi Asiya xəttində təsirini artıra bilər. Onların qənaətinə görə, Qazaxıstan, Azərbaycan və Özbəkistanın mümkün iştirakı müsəlman ölkələrinin İsraillə diplomatik münasibətlərini genişləndirməsi üçün təhlükəsiz model yarada bilər.
Ekspertlərin fikrincə, bu proses həmçinin Bakı üçün diplomatik manevr imkanlarını artırır, eyni zamanda Türkiyə-İsrail-Azərbaycan üçbucağı daxilində yeni geosiyasi balans formalaşdıra bilər.
“İbrahim sazişləri” ilk dəfə 2020-ci ildə ABŞ-nin vasitəçiliyi ilə İsrail, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Bəhreyn və Mərakeş arasında imzalanıb. Daha sonra Sudan və Misir də sənədə qoşulmuşdu. ABŞ-nin 50-dən çox yəhudi ravvini “İbrahim razılaşması”nın genişləndirilməsi və türk dövlətlərinin (Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan) ora daxil etməklə bağlı ABŞ Prezidenti Donald Trampa müraciət edib. Eyni zamanda artıq bir müddətdir Azərbaycanın “İbrahim sazişləri” çərçivəsinə qoşulacağı müzakirə edilir.
“İbrahim sazişi”nə gəlincə, bəllidir ki, 2020-ci ildə rəsmi olaraq tətbiq olunmağa başlamış ərəb dövlətləri və İsrail arasında barışığı ehtiva edən plandır. Planın iki əsas hissəsi var, birincisi, Fələstin münaqişəsinin həlli və yeni Fələstin dövlətinin yaradılması, mövcud torpaqların BMT qərarlarından fərqli şəkildə, daha çox İsrailin xeyrinə bölüşdürülməsidir. İkinci hissəsi isə ərəb region ölkələri ilə İsrail arasında barışıq prosesidir. Qazaxıstandan sonra Azərbaycanın da bu sazişə qoşulması gündəmdədir.
Politoloq Züriyə Qarayevanın sözlərinə görə, “İbrahim sazişləri” ərəb dünyası ilə İsrail arasında əlaqələrin qurulmasını nəzərdə tutsa da, sonradan genişlənmə planına üstünlük verildi. Onun fikrincə, bu strategiya Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiyaya qədər genişlənməni nəzərdə tutur. “Azərbaycanın bu sazişə qoşulması tez-tez gündəmə gəlir. Bunun reallaşması mümkündür, sadəcə, bəzi siyasi amillər nəzərə alınır. Məsələn, Azərbaycanın Türkiyə və İranla münasibətləri ən vacib detaldır. Söhbət İsraildən getdiyi üçün Azərbaycan bu həssaslığı nəzərə alır. Lakin gec-tez bu sazişə qoşulacağıq. Qazaxıstanın ardınca Özbəkistan da "İbrahim sazişi"ndə yer ala bilər. Azərbaycana gəldikdə, bir qədər yubanması istisna deyil".
Ekspert hesab edir ki, Azərbaycan “İbrahim sazişləri”nə qoşulmadan da ABŞ və İsraillə əlaqələrini inkişaf etdirir: “Azərbaycanın "İbrahim sazişlərinə"nə qoşulması son vaxtlar beynəlxalq siyasi dairələrin və medianın marağındadır. Azərbaycan artıq uzun illərdir ki, İsraillə diplomatik münasibətləri saxlayır və bu razılaşmalardan xeyli əvvəl İsraillə əlaqələri olan aparıcı müsəlman ölkələrindən biridir. Azərbaycanın bu razılaşmalara qoşulmasının strateji əhəmiyyəti danılmazdır. İsrailin digər ərəb və müsəlman ölkələri, o cümlədən Cənubi və Mərkəzi Asiyadakı bəzi dövlətlərlə əlaqələrinin möhkəmlənməsi üçün də burada körpülər qurmaq potensialı mövcuddur. 30 ildən artıqdır ki, Azərbaycanın İsraillə diplomatik əlaqələri var, münasibətlər çoxşaxəlidir. Azərbaycanın İsraillə hansısa problemi yoxdur ki, onu “İbrahim sazişi” ilə həll edək. Azərbaycanın “İbrahim sazişləri”nə qoşulması təkcə diplomatik addım kimi dəyərləndirilə bilməz. Bu, bütöv bir regionun geosiyasi memarlığını yenidən formalaşdıran mühüm dönüş nöqtəsi olacaq. Bu qərar Bakıya yeni investisiya imkanları açacaq, Qərb və İsraillə hərbi-texniki əməkdaşlığı daha da dərinləşdirəcək və ölkənin Şərq ilə Qərb arasında mühüm strateji mərkəz kimi mövqeyini gücləndirəcək. “İbrahim sazişləri” beynəlxalq münasibətlərin yeni modelini təqdim edərək, iştirakçı ölkələrə geniş əməkdaşlıq imkanları açdı. Azərbaycanın bu təşəbbüsə mümkün qoşulması isə sadəcə mövcud münasibətlərin rəsmi təsdiqi deyil, Bakının regional və qlobal siyasətdəki rolunun yenidən dəyərləndirilməsi anlamına gələ bilər".
“Yeni Müsavat”
