“Mətbuatın xidməti məhz cəmiyyətin sağlam olması üçün ona tənqidi gözlə yanaşması və problemləri üzə çıxarmasıdır”.

Bu sözləri Mətbuat Şurası İdarə Heyətinin üzvü, Demokratik Jurnalistlər Liqasının sədri Yadigar Məmmədli “Cebheinfo.az”-a müsahibəsində deyib.

Müsahibəni təqdim edirik:

- Yadigar bəy, Azərbaycan mətbuatının 150 illik inkişaf yolu hansı əsas mərhələləri əhatə edir?

- Əslində, 150 il böyük bir dövrdür. Təbii ki, Azərbaycan kimi Şərqdə yerləşməsinə baxmayaraq özünün tarixini yaradan, demokratik təsisatlar quran, media, insan haqları qurumları və digər bu kimi təsisatlar yaradan bir ölkə üçün 150 il böyük bir dönəmdir. Bunu adətən əsas üç mərhələyə bölürlər.

Birincisi, yaranma dövrüdür: 1875-ci ildən 1918-ci ilə qədər olan müddət mətbuatın yaranması və inkişafı dövrü kimi xarakterizə olunur. Sonra isə 1920-ci ildən 1991-ci ilə qədər Sovet dönəmi gəlir. Azərbaycanın işğal olunaraq, imperiya tərkibinə qoşulduğu dövr də təxminən 70 il davam etdi.

Üçüncü mərhələ isə Azərbaycanın yenidən öz müstəqilliyini elan etdiyi 1991-ci ildən sonrakı dövrdür. Təxmini olaraq, mətbuatın keçdiyi inkişaf mərhələsini 3 əsas mərhələyə bölmək olar. Lakin onların da içərisində başqa mərhələlər var.

1875-ci ildə “Əkinçi” qəzeti yarandı və bununla da mətbuatın əsası qoyuldu. Sonra isə digər qəzetlər yarandı. Bir növ “Əkinçi”nin səpdiyi toxum cücərdi və digər qəzetlərə keçdi. Daha sonra bu qəzetlər bütövlükdə ictimai fikrin və milli kimliyin formaşmasında rol oynadı.

Bütün bunların fonunda demokratik cümhuriyyət yarandı. İkinci dövr Sovet dönəmi olmasına baxmayaraq, mətbuatımız fəaliyyətinə davam etdi. Senzura və təzyiq altında olsa da, sözaltı və sətiraltı mənalarla müəyyən həqiqətləri, Azərbaycan tarixi üçün önəmli olan məsələləri ötürə bildi.

Azərbaycanın müstəqil olduğu dövrdən sonra da mətbuat Azərbaycanın dövlət müstəqiliyinin möhkəmləməsində, ölkəmizin həm daxil, həm də xarici siyasətində mühüm rol oynayır.

- Azərbaycan mətbuatında son illərdə hansı dəyişiklikləri müşahidə etmisiniz?

- Mətbuatda son illər ən böyük dəyişiklik “Media haqqında” Qanunun qəbul olunmasıdır. Eyni zamanda, Medianın İnkişafı Agentliyinin yaranması da olduqca vacibdir. Həmçinin, sosial şəbəkələr və rəqəmsal medianın da inkişafını görürük. Ümumiyyətlə, informasiyanın çox sürətlə yayıldığı bir dövrdə yaşayırıq. Son illərdə mətbuatda bir çox müsbət dəyişikliklər yaşanıb.

- Bu il 150 illiyini qeyd edən Azərbaycan mətbuatı sizin yaddaşınızda daha çox nələrlə qalır?

- Təbii ki, yaddaşımda çox şey var. Dediyim kimi, bu mərhələlərdir. 1991-ci ildən sonra Azərbaycanın yenidən müstəqilliyini bərpa etməsi, bu dövrlərdə torpaqlarının işğala məruz qalması, amma üzərindən 30 il keçməsinə rəğmən, torpaqları döyüşərək geri alması çox ciddi hadisələrdir.

Təbii ki, ən böyük hadisə 44 gün davam edən Vətən müharibəsidir. Bu müharibə Azərbaycanın və mətbuatının tarixində silinməz iz qoydu. Müharibə dövründə Azərbaycan mətbuatı da peşəkarlığını bir daha nümayiş etdirdi. Peşəkar jurnalistlərin hesabına həmin dövrdə informasiya savaşında mühüm işlərin görülməsi yaddaqalan hadisələrdir.

- Müasir dövrdə Azərbaycan mətbuatı ən çox hansı çətinliklərlə üzləşir?

- Mətbuat elə bir sahədir ki, hər zaman çətinlikdədir. Ona görə ki, mətbuat hansı cəmiyyətdə olmasından asılı olmayaraq, daha çox problemləri qabartmalıdır. Düzdür, mətbuatın mühüm missiyalarından biri də məlumatlandırmayla bərabər, maarifləndirmədir. Maarifləndirmə hər zaman olmalıdır. Amma informasiyanın əldə olunmasında, ötürülməsində və xəbər mənbələrinin çox olmasında müəyyən problemlər olub.

Düşünürəm ki, cəmiyyətdən asılı olmayaraq- istər ABŞ, istər Avropa ölkələri olsun - informasiya əldə etmək, nöqsanları və boşuqları göstərmək hər zaman çətinliklə qarşılaşır. Amma bu, o demək deyil ki, mətbuat öz yolundan dönməlidir. Mətbuatın xidməti məhz cəmiyyətin sağlam olması üçün onu tənqidi gözlə yanaşması və problemləri üzə çıxarmasıdır.

Bu məsələlər sonra müxtəlif səviyyələrdə müzakirəyə çıxarılır. Bundan sonra cəmiyyət həmin sahələr üzrə problemləri həll etməli və irəli getməlidir. Cəmiyyət irəli getdikcə, dövlət də irəli gedir. Yəni bu məsələlərdə mətbuatın xidmətləri müstəsnadır və hər zaman da belə qalacaq.

- Rəqəmsal medianın inkişafı ənənəvi mətbuatın rolunu necə dəyişib?

- Yeni rəqəmsal mətbuatın digər media formatını geridə qoyması ilk deyil. Radio yarananda qəzetin nüfuzunun azalacağını deyirdilər. Daha sonra isə televiziya xəbərlərinin həm radio, həm qəzet xəbərlərindən daha üstün olacağını dedilər. Hətta televiziyanın radio və qəzetləri sıradan çıxaracağı kimi fikirlər səslənidirilirdi. Lakin zaman göstərdi ki, bunların heç biri olmadı.

Düzdür, bu gün sosial şəbəkələr daha operativdir. Bloqerlərin çox sayda informasiya mənbələri var. Ümumiyyətlə, sosial şəbəkələrdə bütün məlumatların olduğunu görürük. Ancaq buna baxmayaraq, ənənəvi mətbuatın rolu dəyişmir. Çünki onun ortaya qoyduğu prinsiplər hər zaman eyni qalır.

Dəyişən sadəcə format və xəbərin təqdim olunma formasıdır. Texnoloji inkişaf medianı daha da irəli apara bilər, amma vətəndaşlar sosial şəbəkələrdəki xəbərlərin doğruluğunu belə yenə də ciddi mətbuatdan dəqiqləşdirirlər. Deməli, bu da yenə bizim üzərimizdə olan missiyadır. Peşəkar mediadan kənarda alınan informasiyanın dəqiqləşdirilməsi üçün ciddi mətbuata üz tuturlar. Bəlkə sosial şəbəkələrin daha da yeni formaları yaranacaq. Amma yenə də mətbuatın üzərinə düşən missiya yerində qalır və peşəkarlığını davam etdirməlidir.

- Siz 1990-cu illərin məşhur media nümayəndələrindən biri olmusunuz. İndi də mətbuatda “90-ların uşaqları” deyilən bir termin var. Tez-tez onlarla müasir jurnalistləri müqayisə edirlər. Siz müqayisə etsəniz, üstünlüyü kimə verərdiniz?

- 1980-ci illərdən etibarən artıq proses başlamışdı və çox sayda gizli mətbuat var idi, həmin dövrün rəsmi mətbuatını belə üstələyirdi. Baxmayaraq ki, Sovet rejimi çökmək üzrə idi, amma senzura qalırdı.

Mətbuatın yeni dövrü dediyimiz 1991-ci ildən sonrakı dönəm jurnalistikada hər kəsin qabliyyətinə uyğun olaraq öz imkanlarını ortaya qoyması mümkün idi. O dövrdə çox ciddi mətbuat və peşəkar jurnalistlər ortaya çıxdı. Bu, həmin zamanın tələbi idi, belə də olmalıydı. Bütün bunlar mətbuatı inkişaf etdirdi və Azərbaycan üçün çox ciddi işlər görüldü.

Həmin dövrdə meydana çıxan insanlar artıq yaşlanıblar. Dünyasını dəyişənlər də var, Allah onlara rəhmət etsin! Onların izi bu gün də davam edir, fikirləri ehtiramla qəbul olunur. Həmin dövrdə ortaya çıxan jurnalistika indiki ilə müqayisə olunmur.

O dövrün jurnalistləri artıq estafeti gənclərə ötürüblər. Artıq gənclər həmin jurnalistlərin yanında bu peşəyə yiyələniblər. Sözügedən dövrün jurnalistləri bu gün də öz missiyalarını yerinə yetirirlər. Gənclər də bu işi uğurla aparırlar. Yəni hələ jurnalistikanın gələcəyi var.

Ümumiyyətlə, jurnalistika artıq cəmiyyətdə qiymətini alıb. Jurnalistlər dövlət quruculuğunda və cəmiyyətin inkişafında öz funksiyalarını yerinə yetirir, insanları informasiya ilə təmin edirlər. Gənclər də bizə baxaraq jurnalist prinsiplərini qorumalıdırlar. Ümid edirəm ki, media dövlət və cəmiyyət qarşısına üzərinə düşən missiyanı bundan sonra da uğurla yerinə yetirməyə davam edəcək.