Xəzəryanı ölkələrin xarici işlər nazirləri, eləcə də müvafiq sahələri təmsil edən ekologiya, enerji və yerli idarəetmə qurumlarının nümayəndələri vaxtaşırı olaraq Xəzər dənizi ilə bağlı geniş spektrli məsələləri müzakirə edirlər. Hətta, Qazaxıstanın Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Aybek Smadiyarov bildirib ki, alimlər Xəzər dənizinin suyunun azalması məsələsi üzərində işləyirlər.

Son dönəmlərdə sözügedən mövzu Azərbaycan ictimaiyyətində də aktualdır. Əməkdar mühəndis, ADOG şirkətinin və Zirə Beynəlxalq Limanının rəhbəri Musa Süleymanov bu haqda maraqlı təkliflə çıxış edib. O, Xəzər dənizində suyun səviyyəsinin azalması ilə bağlı təşəbbüs irəli sürüb. Bununla da Xəzərlə Qara dənizin yeraltı tunel vasitəsilə birləşdirilməsi ideyası gündəmə gəlib.

Bəs bu təklif Xəzər dənizində suyun səviyyəsinin artmasına yardım də bilərmi? Layihə nə dərəcədə real görünür? Ümumiyyətlə, Xəzərdə dayazlaşmanın qarşısını hansı formada almaq olar?

Globalinfo.az-a danışan Elm və Təhsil Nazirliyinin akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunun şöbə müdiri, coğrafiya elmləri doktoru Səid Səfərov bildirib ki, Xəzərlə Qara dənizin yeraltı tunellə birləşdirilməsi ideyası maliyyə baxımından çox bahalı texniki layihədir:

“Bunu həyata keçirmək üçün milyardlarla vəsait sərf olunmalıdır. Xəzərlə Qara dənizin suyu fərqli xüsusiyyətlərə malikdir. Qara dənizin okeanla əlaqəsi olduğu üçün suyu daha duzludur. Xəzərdəki duzluluq isə onunla nisbətdə 2,5-3 dəfə azdır. Belə olan halda duzlu suyun yenidən Xəzərə gətirilməsi biomüxtəlifliyə mənfi təsir göstərə bilər. Həmin təşəbbüs unikal variantdır və bununla Xəzərin dayazlaşmasının qarşısını almaq olar. Amma yaranacaq mənfi situasiyalar əvvəlcədən nəzərə alınmalıdır”.

Səid Səfərov

S.Səfərov əlavə edib ki, Xəzərin səviyyəsi tarix boyu dəyişkən olub:

“Bunun da tektonik proseslər, iqlim dəyişiklikləri və sair kimi müxtəlif səbəbləri var. Xəzərin səviyyəsinin kəskin dərəcədə aşağı düşməsi qlobal istiləşmə ilə əlaqədardır. Qlobal istiləşmənin qarşısı alınmasa, bu problem uzun müddət qalacaq. Dünyadakı bütün dövlətlərin səyi ilə buna müdaxilə olunmalıdır. Atmosferə atılan karbon və parnik qazlarının konsentrasiyası ciddi şəkildə azalmalıdır. Çünki Xəzərin səthindən və su anbarlarından buxarlanmanın azalması üçün temperaturun artması dayanmalıdır. Bu yollarla qismən də olsa problem öz həllini tapa bilər”.

Biomüxtəliflik üzrə ekspert, ekoloq Arzu Mustafayev qeyd edib ki, Xəzərin dünya okeanından 28 metr aşağı yerləşdiyini nəzərə alaraq Qara dənizin suyunun Xəzərə axıdılması mümkündür:

Arzu Mustafayev

“Xəzərdə suyun azalması çoxsəbəbli faktorlarla bağlı prosesdi. Xəzər qapalı su hövzəsi olduğundan bu tip qalxma-enmələr dövrü olaraq daimi baş verib və verəcəkdir. Elmi cəhətdən bu səbəblərin spektri ilə bağlı yekdil fikir yoxdur. Sovet dövrü alimlərinin bu səbəblərin arşdırılması istiqamətində çoxsaylı elmi tədqiqatları olsa da, vahid nəticə, yekdil fikir formalaşdırması mümkün olmayıb. Hesab edirəm ki, illik müşahidələr və dərin analiz vasitəsilə səviyyəni azaldan səbəblər arşdırılmalı, onların aradan qaldırılması yolları və metodikaları tapılmalıdır. Bundan başqa, prosesdə antropogen, endogen və ekzogen səbəblərin təsir dərəcəsi, kəmiyyəti öyrənilməlidir”.