2025-ci ilin may ayının əvvəlində Cənubi Asiya yenidən genişmiqyaslı müharibənin bir addımlığında idi. Səbəb Hindistan Hərbi Hava Qüvvələrinin Pakistan və Pakistan Kəşmirində həyata keçirdiyi aviazərbələr və bunun ardınca başlayan pilotsuz hücumlar oldu. Cavab olaraq Pakistan ordusu 25 Hindistan hücum dronunu məhv etdi və bununla yalnız texnoloji hazırlığını deyil, həm də suverenliyini qorumaqda qətiyyətli olduğunu nümayiş etdirdi. Bu hadisələr iki nüvə dövlətinin arasında hökm sürən kövrək tarazlığın növbəti dəfə təhlükə altında olduğunu göstərdi.

2025-ci il 4 may tarixində Hindistan Hərbi Hava Qüvvələri Pakistan və Pakistan Kəşmirində “terror təhlükəsinin qarşısını almaq” adı altında hədəflərə aviazərbələr endirdi. Cavab çox gecikmədi: Pakistan ordusunun rəsmi nümayəndəsi general-mayor Əhməd Şərifin sözlərinə görə, 25 Hindistan hücum dronu, onlardan bir neçəsi artıq nəzarət xəttini keçmişdi, məhv edildi.

“Bu, Hindistan tərəfindən həyata keçirilmiş açıq hərbi təcavüzdür. Biz torpaqlarımızı və xalqımızı qorumağa tam hazırıq və cavab dərhal veriləcək,” - deyə Əhməd Şərif Ravalpindidə keçirilən brifinqdə bildirdi.

Əksinə, Yeni Dehlidə rəsmilər “Pakistanın dron və raket platformalarından gələn təhlükənin qarşısını aldıqlarını” iddia etdilər. Hindistan Müdafiə Nazirliyi bəyanatında öz hərəkətlərini “önləyici özünümüdafiə” çərçivəsində həyata keçirdiyini bildirsə də, bu təhlükəyə dair inandırıcı sübut təqdim edilmədi.

Say üstünlüyü Hindistan tərəfindədir, amma Pakistan real döyüş təcrübəsinə arxalanır

BBC analitiki Rahul Bedinin məlumatına görə, Hindistan qarşıdakı dörd il ərzində 5 000-ə qədər pilotsuz uçuş aparatı üzərində nəzarəti ələ almağı planlaşdırır. 2024-cü ildə ABŞ ilə imzalanmış müqavilə çərçivəsində Hindistana 31 ədəd MQ-9B SkyGuardian və SeaGuardian tipli dronlar veriləcək. Bu, Hindistan Hərbi Hava Qüvvələrinin kəşfiyyat və zərbə qabiliyyətlərini əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirəcək.

Pakistan isə daha az sayda drona malik olsa da, real döyüş təcrübəsinə və hibrid texnoloji platformalara üstünlük verir. 2015-ci ildən bəri ölkənin istehsalı olan “Burraq” adlı hücum dronu antiterror əməliyyatlarında aktiv şəkildə istifadə olunur. Bundan əlavə, Türkiyənin müasir Bayraktar TB2 və Çinin Wing Loong II dronları da ordunun ixtiyarındadır.

Bu praktiki təcrübə Pakistan ordusuna hava təhdidlərini tez bir zamanda aşkar edib neytrallaşdırmaq imkanı verir ki, son 25 düşmən dronunun məhv edilməsi də bunun sübutudur.

Hərbi potensial: say, texnika və struktur

Quru qoşunları

Hindistan: 1,4 milyon aktiv hərbçi
Pakistan: 654 min
Global Firepower Index-ə əsasən Hindistan ümumi hərbi gücə görə dünyada 4-cü yerdədir. Lakin Pakistan ordusu daha az sayda olmasına baxmayaraq, çevikliyi, adaptasiya qabiliyyəti və xüsusilə sərhəd bölgələrində asimmetrik müharibə şəraitində peşəkarlığı ilə fərqlənir.

Tank və zirehli texnika

Hindistan: 4 200-dən çox tank, 1,5 milyonadək zirehli texnika
Pakistan: təqribən 2 600 tank, 18 000-dən az zirehli maşın
Qeyd olunmalıdır ki, Hindistanın zirehli texnikasının əksəriyyəti köhnəlib və modernizasiyaya ehtiyac duyur. Pakistan isə daha kompakt, lakin texnoloji baxımdan yüksək hazırlıqlı bölmələrə üstünlük verir.

Hərbi Hava Qüvvələri

Hindistan: 2 229 uçuş aparatı, o cümlədən 513 qırıcı və 130 bombardmançı
Pakistan: təqribən 1 400 təyyarə, o cümlədən Çin istehsalı JF-17 Thunder və ABŞ istehsalı F-16
Hindistan say baxımından üstün olsa da, Pakistan pilotları dağlıq ərazilərdə və terrorçu qruplara qarşı əməliyyatlarda zəngin təcrübəyə malikdirlər.

Hərbi Dəniz Qüvvələri

Hindistan: 293 gəmi, o cümlədən INS Vikrant aviadaşıyıcısı
Pakistan: təxminən 100 döyüş gəmisi
Pakistan dəniz strategiyasını asimmetrik üstünlüklərə əsaslanaraq qurur - məsələn, Çin istehsalı səssiz sualtı qayıqlar və sahilyanı raket batareyaları ilə Ərəb dənizində strateji əhatəni təmin edir.

Raket-nüvə potensialı

Hindistan:

Prithvi: 600 km-ə qədər
Agni I–V: 1 200 – 8 000 km
BrahMos, Nirbhay - qanadlı raketlər
Nüvə başlıqları: 172 (SIPRI məlumatına əsasən)
Pakistan:

Shaheen I–III: 750 – 2 750 km
Babur: 700 km uzaqlığa malik qanadlı raket
Nasr: taktiki nüvə raketləri
Nüvə başlıqları: 170
Pakistanın nüvə doktrinası Hindistanın adi silahlarda üstünlüyünü neytrallaşdırmaq üçün taktiki nüvə silahlarının inkişafına əsaslanır. Eyni zamanda “minimal çəkindirmə” doktrinası strateji balansın qorunmasına xidmət edir.

Geosiyasi kontekst: Çin, ABŞ və Türkiyə

Hindistan anti-Çin strategiyası çərçivəsində silahlanmanı sürətləndirir, ABŞ və Fransanın dəstəyinə arxalanır. MQ-9B dronları, Rafale qırıcıları, hava hücumundan müdafiə sistemləri və kəşfiyyat imkanları Hindistan-ABŞ tərəfdaşlığının dərinləşməsinin nəticəsidir.

Pakistan isə Çin ilə əlaqələrini gücləndirir (CPEC və hərbi əməkdaşlıq proqramları vasitəsilə), eyni zamanda Türkiyə ilə hərbi əməkdaşlığa böyük önəm verir - dronlar, tank əleyhinə raketlər və radioelektron mübarizə sistemləri daxil olmaqla.

Bununla yanaşı, Pakistan ABŞ və ərəb dünyası ilə də işlək münasibətləri qoruyur, beləliklə xarici siyasətdə strateji çeviklik nümayiş etdirir.

Münaqişə potensialı və risklər

1999-cu ilin Kərgil hadisələrinə və ya 2001–2002-ci illərdə baş vermiş “Parakram” əməliyyatına bənzər bir eskalasiyanın baş vermə ehtimalı yüksək olaraq qalır. Lakin cari gərginlik əvvəlkilərdən fərqli olaraq yeni bir amil - dronlaşdırılmış müharibə ilə daha da kəskinləşir. Bu döyüşlər fiziki müdaxilə olmadan həyata keçirilir, lakin nəticələri olduqca realdır.

Hazırda Çin nüvə başlıqlarının sayını 500-ə çatdırmaq istiqamətində hərəkət edir. Bu isə regionu qeyri-sabit “nüvə üçbucağına” çevirir.

Pakistan – “kiçik qardaş” deyil, strateji balansın dayağıdır

Pakistanın hərbi büdcəsi və ordu say tərkibi Hindistandan geri qalsa da, Cənubi Asiyada strateji çəkindirmənin əsas təminatçılarından biri olaraq qalır. Ordunun çevik strukturu, asimmetrik təhlükələrlə mübarizə təcrübəsi, müasir taktiki silah sistemləri və beynəlxalq tərəfdaşlıqları Pakistanı regional güc mərkəzinə çevirir.

Hindistanın “aqressiv müdafiə” siyasəti bütün regionu xaosa sürükləyən xəttə yaxınlaşdırır. Bu səbəbdən beynəlxalq ictimaiyyət eskalasiyanın fəlakətə çevrilməsinin qarşısını almaq üçün diplomatik səylərini artırmalıdır.

1. Quru qoşunları

Hindistan bölgədəki ən böyük ordunu saxlayır - 1,4 milyon aktiv hərbçi. Silahlanma tərkibinə 4 200-dən çox tank (T-90, T-72 və onların modifikasiyaları) və 1,5 milyonadək müxtəlif tipli zirehli texnika (BMP, BTR və s.) daxildir. Artilleriya həm qoşqulu, həm də özüyeriyən qurğularla, o cümlədən Cənubi Koreya istehsalı olan lisenziyalı K9 Vajra haubitsaları ilə təmsil olunur.

Pakistanın 654 min nəfərlik şəxsi heyəti var. Tank parkına 2 600-ə yaxın texnika daxildir: əsasən modernləşdirilmiş Al-Khalid və Çin istehsalı MBT-2000 tankları. Artilleriya sistemi isə Sovet dövründən qalma sistemlərlə yanaşı Çin və Türkiyənin müasir həlləri ilə təchiz olunub. Say baxımından üstünlük Hindistanda olsa da, Pakistan ordusu daha yüksək manevr qabiliyyətinə və sərhəd bölgələrində döyüş aparmaq üçün daha uyğun hazırlanmış struktura malikdir.

2. Hərbi Hava Qüvvələri

Hindistanın Hərbi Hava Qüvvələri Asiyada ən güclülərdən biridir. Onların istifadəsində 2 200-dən çox uçuş aparatı var, o cümlədən 513 qırıcı (Rafale, Su-30MKI, Tejas) və 130 bombardmançı. Hindistan bu sahədə modernizasiya prosesini sürətləndirir: ABŞ istehsalı C-130 və Fransa istehsalı Mirage 2000 kimi Qərb texnologiyalarını alır.

Pakistanın Hərbi Hava Qüvvələri təqribən 1 400 təyyarədən ibarətdir. Bunlara döyüş şəraitində sınaqdan keçmiş F-16-lar, Çin-Pakistan birgə istehsalı olan JF-17 Thunder təyyarələri və köhnə Mirage III/V modelləri daxildir. Pakistan əsasən selektiv modernizasiya və təlim strategiyasına üstünlük verir. 2019 və 2025-ci illərdə PAF pilotları Hindistan təyyarə və dronlarını uğurla ələ keçirməklə öz effektivliyini sübut etmişdir.

3. Hərbi Dəniz Qüvvələri

Hindistan 293 ədəd hərbi gəmi ilə Cənubi Asiyada dənizdə ən güclü qüvvə sayılır. Bu siyahıya bir aviadaşıyıcı (INS Vikrant), nüvə və dizel-elektrik sualtı qayıqlar, müasir esmineslər və freqatlar daxildir. Hindistan dəniz qüvvələri təkcə Ərəb dənizi ilə kifayətlənməyib, Hind okeanı və Andaman adalarına qədər güc nümayiş etdirir.

Pakistanın donanması daha kiçikdir - təxminən 100 döyüş gəmisindən ibarətdir. Amma onun strategiyası asimmetrik taktikalara əsaslanır: sahil müdafiəsi, kommunikasiya xətlərinin qorunması və düşməni dənizdə təəccübləndirmək. Çin və Türkiyənin köməyi ilə Pakistan flotu modernizasiya olunur - Type 054 freqatları və MILGEM layihəsinə əsaslanan korvetlər bu prosesin tərkib hissəsidir.

4. Pilotsuz Uçuş Aparatları (PUA)

Hindistan sürətlə PUA potensialını artırır. ABŞ-la bağlanmış müqaviləyə əsasən, 31 MQ-9B SkyGuardian və SeaGuardian dronu əldə edəcək. Dörd il ərzində 5 000-dək PUA əldə etməyi planlaşdırır. Arsenala israilli Heron, yerli Rustom və digər sistemlər daxildir.

Pakistan daha az sayda drona malik olsa da, onların real döyüş şəraitində istifadəsi daha təcrübəlidir. Əsas hücum dronu - Burraq, 2015-ci ildən antiterror əməliyyatlarında tətbiq olunur. Eyni zamanda Türkiyənin Bayraktar TB2, Çinin Wing Loong II və müxtəlif kəşfiyyat dronları istifadə olunur. Yaxınlarda 25 Hindistan dronunun məhv edilməsi Pakistanın hava hücumundan müdafiə və radioelektron mübarizə sahəsində nailiyyətini göstərdi.

5. Raket qüvvələri və nüvə arsenalı

Hindistan:

Prithvi: 600 km
Agni I–V: 1 200 – 8 000 km
BrahMos: hipersəsli qanadlı raket
Nirbhay: uzaqmənzilli subsonik qanadlı raket
Nüvə başlıqları: 172 (SIPRI məlumatı)
Pakistan:

Shaheen I–III: 750 – 2 750 km
Babur: 700 km məsafəyə malik qanadlı raket
Nasr: sərhəd münaqişələri üçün nəzərdə tutulmuş taktiki nüvə raketi
Nüvə başlıqları: təxminən 170
Pakistanın nüvə strategiyası təhlükə halında dərhal istifadəni nəzərdə tutur və bu da çəkindirici faktor rolunu oynayır.

6. Müdafiə büdcələri və xarici tərəfdaşlar

2024-cü ildə Hindistanın müdafiəyə ayırdığı vəsait Pakistanın xərclərini təxminən doqquz dəfə üstələdi. Bu üstünlük ABŞ, Fransa və İsraildən silah almağa və hərbi sənaye kompleksini genişləndirməyə şərait yaradır.

Pakistan isə məhdud resurslara baxmayaraq texnoloji əməkdaşlığa yönəlir: Çin və Türkiyə ilə birgə proqramlar, həmçinin Fars Körfəzi ölkələrindən strateji dəstək. İslamabad bu çərçivədə asimmetrik həllərə, çevikliyə və “minimal çəkindirmə” doktrinasına üstünlük verir.

Geosiyasi üçbucaq: Hindistan – Pakistan – Çin

Cənubi Asiya artıq yalnız Hindistan və Pakistan arasında ikitərəfli gərginlik sahəsi deyil. Çin faktorunu da nəzərə alsaq, bu, artıq üçbucaqlı qarşıdurmanın əsas komponentinə çevrilib:

Hindistan Pakistana Çinlə strateji müttəfiq kimi baxır və onunla qarşıdurmanı Hind-Sakit okean məkanında dominantlıq uğrunda mübarizənin bir hissəsi kimi qəbul edir.
Pakistan isə Pekinlə tərəfdaşlığı təhlükəsizlik zəmanəti və müasir hərbi, infrastruktur texnologiyalarına çıxış vasitəsi kimi görür.
Çin isə CPEC layihəsi çərçivəsində Pakistana investisiyalar, silahlar, kəşfiyyat məlumatları və BMT-də diplomatik dəstək verir. Pekin bu vasitələrlə Hindistanı balanslaşdırmaq, Qvadar limanındakı nəqliyyat marşrutlarını qorumaq və ABŞ-ın Sincan sərhədlərinə müdaxiləsinin qarşısını almaq məqsədi güdür.
ABŞ: Hindistana dəstək, amma ehtiyatlı mövqe

Son illərdə ABŞ Hindistanın hərbi modernizasiyasına getdikcə daha fəal şəkildə cəlb olunur. MQ-9B dronlarının satışı, hava hücumundan müdafiə texnologiyaları, QUAD platforması vasitəsilə kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsi - bütün bunlar Çini zəiflətmək məqsədilə Hindistanın gücləndirilməsi üzrə strateji kursun tərkib hissəsidir.

Bununla belə, Vaşinqton eyni zamanda Pakistanla münaqişənin eskalasiyasının qarşısını almağa çalışır. Çünki bu vəziyyət:

regionda nüvə gərginliyinin artmasına,
ABŞ-ın bölgədəki hərbi bazaları üçün (xüsusilə Əfqanıstan və Fars körfəzi) riskin yüksəlməsinə,
Mərkəzi Asiyada evakuasiya və logistika üçün vacib olan Pakistan kanallarının təhlükəyə düşməsinə səbəb ola bilər.
Bu səbəbdən ABŞ Dövlət Departamentinin rəsmi açıqlamaları neytrallığı qoruyur və tərəfləri gərginliyi azaltmağa çağırır. CNN və Al Jazeera-nın məlumatına görə, Vaşinqton kulislərdə Hindistanı yeni hücumlardan, xüsusilə Pakistanın mülki infrastrukturuna qarşı yönəlmiş zərbələrdən çəkinməyə çağırıb.

Türkiyə: getdikcə daha aktiv oyunçu

Ankara Pakistanla hərbi əməkdaşlığı ardıcıl və məqsədyönlü şəkildə gücləndirir. Xüsusilə:

Qarabağda və Liviyada sınaqdan çıxmış Bayraktar TB2 dronlarının tədarükü həyata keçirilir,
birgə təlimlər keçirilir,
Pakistan Hərbi Dəniz Qüvvələri üçün nəzərdə tutulmuş platformalar da daxil olmaqla, dəniz hərbi texnikası üzrə əməkdaşlıq müzakirə olunur.
Bu yalnız silah ixracı deyil - Türkiyə İslam dünyasında hərbi təsir dairəsini genişləndirir və Pakistana Cənubi Asiyada strateji tərəfdaş kimi baxır.

Hindistanın aviazərbələrindən sonra Ankaranın ritorikası sərt olub: “Türkiyə qardaş Pakistan xalqına qarşı təcavüz qarşısında səssiz qalmayacaq” - deyə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Xarici Əlaqələr Komitəsinin sədri Fuad Oktay bəyan edib.

Ərəb dünyası və Körfəz ölkələri: Pakistana qeyri-rəsmi, lakin mühüm dəstək

Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Qətər Pakistana qeyri-rəsmi, lakin əhəmiyyətli dəstək göstərir:

Pakistanın hərbi sənaye kompleksinə sərmayə qoyurlar,
logistika və infrastrukturun maliyyələşdirilməsini həyata keçirirlər (məsələn, Bəlucistanda hərbi bazaların modernizasiyası),
maliyyə alətləri vasitəsilə ölkənin siyasi elitasında təsir güclərini saxlayırlar.
Son həftələrdə Əbu-Dabi rəhbərliyi Hindistan və Pakistanın milli təhlükəsizlik müşavirləri səviyyəsində görüş təşkil etməyi təklif edib. Lakin Hindistan tərəfi bu vasitəçiliyi rədd edib.

Eskalasiya riski: üç inkişaf ssenarisi

Məhdud silahlı qarşıdurma - dron, aviasiya və kibermüdaxilələrlə cavab zərbələri, mümkün taktiki raket tətbiqi. Ən real ssenari kimi qiymətləndirilir.
Sərhəd müharibəsi - 1999-cu ilin Kərgil ssenarisinin təkrarı, Kəşmirdə birbaşa döyüşlər və nəticə olaraq kütləvi səfərbərlik.
Nüvə həddinə qədər eskalasiya - aşağı ehtimallı, lakin mümkünsüz olmayan ssenaridir. Xəttin pozulması və ya strateji obyektlərə zərbə halında baş verə bilər. Bu ehtimala qarşı əsas çəkindirici faktor beynəlxalq reaksiya, xüsusilə Çin və ABŞ-ın mövqeyidir.
Pakistan: sabitlik və çəkindirmə amili kimi

Pakistan göstərir ki, daha kiçik büdcə və resurslara baxmayaraq Hindistanın aqressiv siyasətini balanslaşdırmaq mümkündür:

Pilotsuz uçuş aparatlarının və hava hücumundan müdafiənin dəqiq və ölçülü tətbiqi,
Diplomatik dialoqa açıq mövqe,
Çin, Türkiyə, ərəb ölkələri və hətta ABŞ-la koordinasiya,
BMT və beynəlxalq media vasitəsilə şəffaf və ardıcıl açıqlamalar.
Bütün təxribatlara baxmayaraq, regionu uçurumdan uzaq tutan tərəf məhz Pakistandır.

Hazırkı Hindistan-Pakistan eskalasiyası sadəcə lokal qarşıdurma deyil. Bu, Cənubi Asiyada köhnə beynəlxalq qaydaların dağılmasının əlamətidir. Regional tarazlıq dəyişir və bölgə artıq Soyuq Müharibə dövrünün qaydaları ilə yaşaya bilməz.

Beynəlxalq ictimaiyyət Pakistanın təhlükəsizliyə, suverenliyə və strateji müstəqilliyə olan hüququnu tanımalıdır. Hindistanın aqressiv ritorikası və hərəkətləri qarşısında susmaq - regionda silahlanma yarışını və sabitliyin pozulmasını təşviq etmək deməkdir.

Pakistan problem deyil. Pakistan - Cənubi Asiyanın dayanıqlı gələcəyinin açarıdır.

Analitik proqnoz: May – Noyabr 2025

Hərbi dinamika: münaqişənin yeni - dron fazası

Əlavə aviazərbələrin və pilotsuz hücumların baş vermə ehtimalı yüksək olaraq qalır. Hindistan beynəlxalq çağırışlara məhəl qoymadan, Pakistan Kəşmirində ehtimal edilən “terrorçu bazalara” qarşı hədəfli zərbələr seriyasını davam etdirə bilər. Bu eskalasiya aşağıdakılarla müşayiət oluna bilər:

Zərbə dronlarının istifadəsi (o cümlədən yaxın aylarda çatdırılması gözlənilən MQ-9B),
Sərhədyanı infrastruktur obyektlərinə hücumlar: anbarlar, körpülər, rabitə bazaları,
Radioelektron mübarizə və kiber silahların tətbiqi.
Pakistan isə öz növbəsində hava hücumundan müdafiə sistemlərini möhkəmləndirmək və qeyri-simmetrik cavab qabiliyyətlərini təkmilləşdirmək kursunu davam etdirəcək. Gözlənilən addımlar bunlardır:

Nəzarət xətti boyunca hava hücumundan müdafiə zonalarının gücləndirilməsi (mümkün yeni Çin ZRK-larının yerləşdirilməsi),
Əlavə Bayraktar Akinci və Çin istehsalı CH-5 dronlarının alınması,
Taktiki nüvə siqnalının genişləndirilməsi: Nasr kompleksləri ilə açıq təlimlərin keçirilməsi.
Genişmiqyaslı müharibə riskinin qiymətləndirilməsi - orta dərəcədə yüksəkdir (30–40%), lakin bu, mülki əhali arasında geniş itkilər baş vermədiyi təqdirdə.

Diplomatik ssenarilər: ABŞ-ın səssizliyi ilə Türkiyənin fəallığı arasında

ABŞ Hindistanı Çin əleyhinə müttəfiq kimi gücləndirmək xəttini davam etdirəcək, lakin kulisdə onun hərbi eskalasiyasını məhdudlaşdırmağa çalışacaq.
Türkiyə, ehtimal ki, regional təhlükəsizlik məsələləri üzrə üçtərəfli format (Türkiyə – Pakistan – Qətər) yaratmağı təklif edə bilər.
Çin, əgər Pakistan Kəşmirinə qarşı yeni zərbələr endirilərsə, CPEC layihələrinə yaxınlığını nəzərə alaraq, rəsmi bəyanatla çıxış edə bilər.
BMT-də yaxın aylarda İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) təşəbbüsü ilə Kəşmirdə insan haqlarına nəzarət qrupunun yaradılması təklifi gözlənilir. Hindistan bu təşəbbüsü bloklayacaq, lakin belə bir təşəbbüsün gündəmə gətirilməsi artıq İslamabad üçün diplomatik uğur olacaq.

Daxili amilləır: Hindistan və Pakistanda daxili siyasi iqlim

Hindistan:

Hakimiyyət qarşıdan gələn Maharaştra və Karnataka ştatlarında keçiriləcək regional seçkilər ərəfəsində anti-Pakistan ritorikasından seçiciləri səfərbər etmək üçün istifadə edir.
Artan militarizasiya və medianın sıxışdırılması (xüsusilə NDTV və Hindu Times kimi “anti-milli” hesab edilən materiallara görə) ölkədə millətçi isteriyanın artmasına səbəb olur.
Pakistan:

Cavab tədbirlərinin zəruriliyi ilə bağlı daxili konsensus güclənir.
Ordu ilə mülki hakimiyyət koordinasiyalı fəaliyyət göstərir, parlament müxalifəti milli təhlükəsizlik mövqeyini dəstəkləyir.
Sərhədyanı zonalarda (məsələn, Gilgit-Baltistan və Müzəffərabad) fövqəladə rejimin gücləndirilməsi tədbirləri istisna edilmir.
Geoiqtisadi və regional risklər

Münaqişə artıq Cənubi Asiyada investisiya mühitinə mənfi təsir göstərir: xarici şirkətlər Cammu və Kəşmirdəki layihələri dayandırır, Çin podratçıları CPEC çərçivəsində obyektlərin mühafizəsini gücləndirirlər.
Pakistan və ya Hindistanda sabitliyin pozulması qlobal risk bazarlarına təsir edə bilər - xüsusilə Ərəb dənizində yük sığortası və aviasiya üçün sığorta tarifləri artmaqdadır.
Əfqanıstanda dolayı münaqişələrin baş verməsi ehtimalı yüksəlir, çünki hər iki ölkə bu ölkədə öz maraqlarını kəşfiyyat və loyal qruplar vasitəsilə təmin etməyə çalışır.
İmkan pəncərələri və təzyiq alətləri: Pakistan nə etməlidir

Növbəti 3–6 ay ərzində Pakistan aşağıdakı istiqamətlərdə fəallığını artırmalıdır:

Antieskalasiya koalisiyasını gücləndirmək - Türkiyə, İƏT və ərəb monarxiyaları vasitəsilə.
Hindistanın qanunsuz hərəkətləri barədə ictimai diplomatiya kampaniyasını genişləndirmək - beynəlxalq media, BMT və insan hüquqları üzrə QHT-lər vasitəsilə.
Hərbi hazırlığını nümayiş etdirmək - lakin yalnız çəkindirmə doktrinası çərçivəsində və ölçülü şəkildə.
Əsas təhlükə - ordu sayında deyil, cəzasızlıq ideologiyasındadır

Hazırkı qarşıdurmanın əsas təhdidi orduların ölçüsündə deyil, Hindistan siyasi elitasında getdikcə dərinləşən və “cəzasızlıq hüququ”na əsaslanan ideologiyadadır. Bu vəziyyət yalnız hərbi cavabla deyil, geniş və sabitlik yönümlü strateji təhlükəsizlik arxitekturası ilə qarşısı alınmalıdır. Və bu arxitekturanın mərkəzində Pakistan - müharibənin təhrikçisi yox, sülhün zəmanətçisi kimi dayanmalıdır.

/bakunetwork.org