Artıq bir neçə gündür ki, Kaliforniyanın Los-Anceles şəhərində kütləvi iğtişaşlar keçirilir. Qeyri-qanuni mühacirlərin saxlanmasına qarşı keçirilən nümayişlər tez bir zamanda polislə toqquşmalara və yerli hakimiyyət orqanlarının qarşısını ala bilmədiyi iğtişaşlara çevrildi. Belə bir şəraitdə ABŞ Prezidenti Donald Tramp Milli Qvardiya qoşunlarının şəhərə yeridildiyini elan edərək, baş verənləri qanuna və suverenliyə zidd iğtişaş adlandırıb.
Kaliforniya qubernatoru, demokrat Qavin Neusom federal hakimiyyətin hərəkətlərini “təxribat” adlandırıb və yalnız böhranı daha da ağırlaşdıran dövlət başçısını məhkəməyə vermək niyyətində olduğunu bəyan edib.
Kaliforniya ştatında kütləvi etirazlara səbəb immiqrasiya siyasətinin sərtləşdirilməsi olub. Cümə günü, iyunun 6-da ABŞ-ın Federal İmmiqrasiya və Gömrük Mühafizəsi (ICE) Los-Ancelesdə qeyri-qanuni mühacirlərin genişmiqyaslı saxlanmasına başlayıb. ABŞ Daxili Təhlükəsizlik Departamentinin məlumatına görə, saxlanılanlar arasında cinayətkar dəstələrin üzvləri, həmçinin əvvəllər zorlama, quldurluq və narkotik alverinə görə məhkum olunmuş şəxslər də var. 44 qanunsuz miqrant federal polisin reydi zamanı saxlanılıb.
Cavab demək olar ki, dərhal dinc xarakterini itirən kütləvi etirazlar oldu. İştirakçılar polislə toqquşub, çoxsaylı vandalizm və talan aktları qeydə alınıb. Etirazçılar avtomobilləri yandırıb, polisə fişəng və daş atıb, yolları bağlayıb və “Burada ICE xoşa gəlmir” şüarı yazılan plakatlar qaldırıblar. Bununla belə, şəhər rəsmiləri etirazların ümumilikdə dinc xarakter daşıdığını iddia edib. Kaliforniya qubernatoru Neusom vəziyyətin nəzarət altında olduğunu açıqlayıb.
Etirazları 20-ci əsrin sonlarından bəri mövcud olan Los-Anceles İnsani Mühacir Hüquqları Koalisiyası (CHIRLA) təşkil edib. Etirazların məqsədi Kaliforniyada yaşayan milyonlarla miqrantlara qarşı sərt siyasətlərə qarşı olub.
Qeyd edək ki, 1.35 milyon miqrant Los-Ancelesdə yaşayır ki, bu da şəhər əhalisinin üçdə biri deməkdir.
Etirazlarda hüquq müdafiəçiləri ilə yanaşı, Meksika və ABŞ-da fəaliyyət göstərən solçu radikal “Union del Barrio” qrupu da iştirak edib. Bunlar radikal üsullardan istifadə edərək Latın Amerikasından olanların hüquqları üçün mübarizə aparanlardır. Aksiya iştirakçılarından biri mitinqə SSRİ bayrağına bükülmüş halda çıxıb.
“Telegram” kanalı “Campaign Insider”in müəllifi, rusiyalı politoloq Pavel Dubravski “Lenta.ru” ilə söhbətində deyib ki, etirazların arxasında mütəşəkkil strukturlar dayanır: “Bunlar antifa, sol radikal qruplar və ya “Union del Barrio” ola bilər. Stil antifaya çox bənzəyir: kimsə polisə hücum edir və yenidən izdihamın arasında yox olur. Polis onu çıxarmağa çalışır və bu, başqalarına qarşı təcavüzə səbəb olur”.
Ağ Ev administrasiyası rəhbərinin müavini və immiqrasiya siyasətinin baş ideoloqu Stiven Miller deyib ki, etirazları milli təhlükəsizliyə təhdid hesab edir: “Bu, Birləşmiş Ştatların qanunlarına və suverenliyinə qarşı üsyandır”.
Bundan əlavə, Stiven Miller hətta Kaliforniya hakimiyyətini sərt tədbirlər görməkdən imtina edərək qanunu pozanların tərəfində olmaqda ittiham edib.
Prezident Donald Tramp da öz növbəsində vurğulayıb ki, əsas təhlükə miqrantların özləri deyil, iğtişaşları təşkil edən radikal sol qruplardır: “Təhrikçilər tərəfindən təşkil edilən və tez-tez fitnəkarlar tərəfindən həyata keçirilən bu cür solçu radikal etirazlara icazə verilməyəcək”. Tramp mövcud problemi ilk növbədə yerli rəhbərliyi - Kaliforniya qubernatorunu günahlandırıb: “Əgər Kaliforniya qubernatoru, və Los-Anceles bələdiyyə başçısı öz işlərini görə bilmirlərsə və hamı bilir ki, bu, tam olaraq belədir, o zaman federal hökumət işə qarışıb problemini həll edilməli olduğu kimi həll edəcək!”.
Maraqlıdır ki, Prezidentin bu fikrini bir neçə gün əvvəl Trampla ciddi ictimai münaqişəyə girən milyarder İlon Mask dəstəkləyib. Biznesmen yerli hakimiyyət orqanlarını uğursuzluğa görə amerikalılardan üzr istəməyə çağırıb.
Etirazların ikinci günündən sonra Donald Tramp Los-Ancelesdə ABŞ Milli Qvardiyasının bölmələrinin yerləşdirilməsinə göstəriş verib. Maraqlıdır ki, Prezident dövlət orqanlarının dəstəyinə arxalanmadan, onların rəsmi müraciətini gözləmədən müstəqil şəkildə bu qərarı verib. Qeyd etmək lazımdır ki, hətta 2020-ci ildə BLM etirazları zamanı Prezident Milli Qvardiyaya əmr verməmişdi. Onlar sonuncu dəfə 1992-ci ildə elə Los-Ancelesdəki iğtişaşları yatırmaq üçün göndərilmişdi.
Milli Qvardiya sonuncu dəfə qubernatorun tələbi olmadan 60 il əvvəl, 1965-ci ildə Prezident Lindon Conson Alabama ştatında iğtişaşlarla mübarizə aparmaq üçün belə bir qərar qəbul edərkən istifadə edilib. Nəticədə, iyunun 7-də Donald Tramp Kaliforniyaya iki min Milli Qvardiyanın yerləşdirilməsi haqqında memorandum imzaladı - "qanunsuzluqla mübarizə". Ertəsi gün 300 ehtiyat əsgər Los-Ancelesə gəldi.
"Bir vaxtlar Amerikanın böyük şəhəri Los-Anceles qeyri-qanuni immiqrantlar və cinayətkarlar tərəfindən zəbt edilib. Mən göstəriş verirəm, Los-Ancelesi miqrant işğalından azad etmək və bu miqrant iğtişaşlarını dayandırmaq üçün bütün lazımi tədbirləri görsün", - Tramp bildirib.
Ştat hakimiyyəti öz növbəsində federal mərkəzin Los-Ancelesdəki hadisələrə reaksiyasını həddindən artıq hesab edib. Qubernator Neusomun sözlərinə görə, Milli Qvardiyanın tətbiqi problemin həllinə kömək etməyəcək, əksinə, “ictimai inamı sarsıdacaq” və iğtişaşları daha da qızışdıracaq.
Həqiqətən də Milli Qvardiya şəhərə yerləşdirildikdən sonra iğtişaşlar daha da genişlənib. “Sky News”un məlumatına görə, bundan sonra Los-Anceles "xaos və qanunsuzluq" məkanına dönüb və dinc etirazlar "çirkin iğtişaşlara" çevrilib.
Bununla bağlı Ağ Ev daha sərt addımların mümkünlüyü barədə danışmağa başlayıb. Məsələn, müdafiə naziri Pit Heqset dəniz piyadalarının Kaliforniyaya yerləşdirilməsinə razılıq verib və etirazçıların cəzasız qalmayacağını vurğulayıb: “İğtişaşlar davam edərsə, “Camp Pendleton”da yerləşən fəal dəniz piyadaları da səfərbər olunacaq və yüksək hazırlıq vəziyyətinə gətiriləcək”.
Tramp Milli Qvardiyanın hərəkətlərini kifayət qədər və uğurlu hesab edib. O onların işini “əla”, yerli hakimiyyət orqanlarının fəaliyyətini isə “səriştəsiz” adlandırıb. Onun sözlərinə görə, Milli Qvardiyanın dəstəyi olmasaydı, “Los-Anceles tamamilə məhv olardı”.
Əsgərlərin şəhərə yeridilməsindən sonra prezidentlə qubernator arasında söz davası baş verib. Neusom Trumpı məhkəməyə verəcəyini deyib, Prezidentin Los-Ancelesə Milli Qvardiyanın yerləşdirilməsi ilə vəziyyəti daha da pisləşdirdiyini qeyd edib. Neusom, bunun başqa ştatlarda təkrarlanmamalı olduğunu vurğulayıb.
Donald Tramp da öz növbəsində qubernatorun səriştəsizliyinə və uğursuzluqlarına işarə edərək, onun həbsini dəstəkləməyə hazır olduğunu bildirib.
Etirazların yatırılması ştat-federal qarşıdurmanın yalnız bir təzahürüdür. Kaliforniya Demokratlar Partiyasının əsas qalalarından biri hesab olunur və onun hazırkı qubernatoru Qevin Neusom növbəti prezident seçkilərində mümkün namizədlərdən biri sayılır. Kaliforniyada onlar Tramp hakimiyyətə gəldikdən sonra respublikaçıların yeni administrasiyasının bir çox təşəbbüslərini sabotaj etməyə çalışıblar. Xüsusilə, dövlət orqanları Prezidentin gömrük rüsumları və Amerika vətəndaşlığının doğum hüququ ilə verilməsinin məhdudlaşdırılması ilə bağlı qərarına qarşı məhkəmə iddiası qaldırıb.
Kaliforniya ştatı Trampın prezidentlik dövründə ilk dəfə ona qarşı iddia qaldırıb. Buna cavab olaraq Ağ Ev dövlətin maliyyələşdirilməsini əhəmiyyətli dərəcədə azaltmağa hazır olduğunu bəyan edib. Tramp artıq sürətli qatar və universitet layihələrinə ayrılan yardımı azaltmağa söz verib.
Kaliforniyada baş verən hadisələr ABŞ-dan kənarda da şərh edilib. Meksikada narahatlıq ifadə olunub: saxlanılan qeyri-qanuni immiqrantlar və etirazçılar arasında meksikalılar da var və küçə etirazları zamanı tez-tez Meksika bayraqları görünür. Hökumət hörmətlə, lakin qətiyyətlə ABŞ hakimiyyətini insan ləyaqətinə və qanunun aliliyinə hörmət edərək, bütün immiqrasiya prosedurlarını qanuna uyğun aparmağa çağırır.
Politoloq Pavel Dubravski deyir ki, iğtişaşlar yatırıldıqdan sonra belə, ABŞ dövlət və federal mərkəz arasında hüquqi mübarizə başlayacaq. Analitik bildirib ki, kimin qalib gələcəyini proqnozlaşdırmaq çətindir, lakin qubernatorun reputasiya baxımından Trampa uduzduğu artıq aydındır.
“Neusom federal miqyasda daha çox nüfuzunu itirir və 2028-ci il prezident seçkilərində Demokratlar Partiyasından uğurlu namizəd olmaq şansının üzərindən xətt çəkir”, Dubravski vurğulayıb.
Onun sözlərinə görə, qubernatorun hərəkətləri bir çox kaliforniyalılar tərəfindən dəstəklənsə də, hətta onun digər ştatlardan olan partiyadaşları daha sərt tədbirlərin görülməsini müdafiə edir və onun qərarlarını tənqid edirlər. Ştatda baş verənlər ekspertin fikrincə, qanun və asayişin namizədi kimi dəqiq səs verdikləri Trampa ən ekstremal tədbirlərə hazır olmağa kömək edir: “Kaliforniyada yerli hakimiyyət orqanlarının səssiz razılığı ilə soyqırımları, yanğınları, polisə və Meksika bayraqlarına hücumları görəndə Demokratlar Partiyası mənəvi üstünlüyünü itirir. Artıq demokratların özləri belə deyirlər”, Dubravski əlavə edib.
