Bu mövzu bir çox yerli media orqanlarında müzakirəyə çıxarılıb. Onlar memar Stasya Orlova-Stroqanovaya istinadən məlumat veriblər ki, Bakının Xətai rayonu Ələddin Quliyev küçəsi ilə 8-ci Zavodskaya küçəsinin kəsişməsində yerləşən, 1895-1897-ci illər arasında tikilmiş ikimərtəbəli bina 2025-ci il mayın 9-da sökülüb.

Məşhur polşalı memar Kazimir Skureviç tərəfindən layihələndirilmiş bina milli memarlıq elementləri ilə klassik üslubun nümunəsi idi. Skureviçin diqqətəlayiq layihələri arasında Dövlət Bankının binası (1897-1899, indiki Vurğun küçəsi və Azərbaycan prospekti), Şamaxı uşaq evi, Rotşild kontoru (Muxtarov küç. 13), Azərbaycan Prokurorluğunun hazırkı binası, Tağıyev passajı (1896, indi univermaq), həmçinin xəstəxanalar, poçt şöbələri, gimnaziyalar və Nobel Qardaşları binası və sairin adını çəkmək olar.

Orlova-Stroqanovanın fikrincə, bina qorunub bərpa olunsaydı, sərgi salonları, uşaq oyun meydançaları və kafeləri olan ərazinin mədəniyyət mərkəzinə çevrilə bilərdi. Lakin onun mühafizə olunan tarixi abidələr siyahısından çıxarılması memarın fikrincə, sökülməni asanlaşdırıb. Həqiqətən də Mədəniyyət Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidmətindən yerli mətbuata bildirilib ki, bina mühafizə olunan abidələr siyahısında deyil.

Burada yadda saxlamaq lazımdır ki, Bakıdakı qədim tikilinin dövlət tərəfindən mühafizə olunan abidələr siyahısına daxil edilib-edilməməsi müəyyən edilmiş dövlət proseduru ilə həyata keçirilir. Burada əsas məqamlar var. Bu, binanın mədəni, tarixi və ya memarlıq dəyəridir. O, aşağıdakı hallarda abidə kimi tanına bilər: mühüm tarixi hadisələr və ya şəxsiyyətlərlə bağlıdır; memarlıq, üslub, tikinti texnologiyasının unikal nümunəsidir; bədii və ya mədəni dəyərə malikdir; arxeoloji əhəmiyyətə malikdir.

Gördüyümüz kimi, Xətai rayonundakı sökülən bina bu meyarlara cavab verir və onu qorumaq olardı. Axı o, məşhur polşalı memar Kazimir Skureviç tərəfindən layihələndirilib və milli memarlıq elementləri ilə klassik üslubun nümunəsi olub.

Bakıda eyni tarixə malik binalar çoxdurmu? Cavab aydındır: azdır. Müvafiq olaraq, sadə məntiq qışqırır ki, hər bir belə binanı qoruyub saxlamağa çalışmalıyıq.

Xüsusən də şanlı tarixi olan sökülən binanın yerinə başqa bir göydələn bina tikiləcəksə. Və bu baxımdan keçmişimizə diqqətli münasibətdən misal çəkmək istərdim. Təəssüf ki, bütün bunlar Azərbaycanda deyil, köhnə İngiltərədə baş verdi. Beləliklə, 1552-ci ildə tikilmiş “Old Wellington Inn” Mançester şəhərinin mərkəzində sağ qalan ən qədim binadır. Tudor dövrünə xas olan bu üçmərtəbəli, yarıtaxta bina əvvəlcə Baydrom ailəsi üçün ev və mağaza kimi fəaliyyət göstərib, daha sonra - 1830-cu ildə meyxanaya çevrilib.

1971-ci ildə şəhərin mərkəzinin yenidən qurulması çərçivəsində yeni küçə səviyyəsinə uyğunlaşmaq üçün hidravlik domkratlardan istifadə edilməklə, bina 1.5 metr qaldırıldı. Bu mühəndislik şücaəti şəhərin modernləşdirilməsi kontekstində tarixi quruluşun qorunub saxlanmasına imkan verdi. 1996-cı ildə Mançesterdə baş verən partlayışdan sonra meyxananın Mançester Kafedral Kilsəsinə yaxın olan yeni yerə köçürülməsi qərara alındı. 1998-ci ildə bina tamamilə söküldü və hər bir element - kərpicdən taxta kirişlərə qədər diqqətlə daşındı və 1999-cu ildə Shambles Meydanındakı yeni yerində yenidən quruldu.

Bu gün “Old Wellington Inn” Shambles meydanında, Mançester Kafedralının yanında yerləşir. Tarixi ab-havasını qoruyub saxlayaraq, həm yerli əhalini, həm də turistləri özünə cəlb edən meyxana (pub) kimi fəaliyyət göstərməkdə davam edir.

Bəli, əziz oxucular, bizim ölkədəkindən müqayisə olunmayacaq dərəcədə köhnə tikililərin çox olduğu İngiltərədə hətta tarixi olan meyxanalara da qayğı ilə yanaşılır. Ölkəmizdə isə məşhur polşalı memarın nadir əsəri sökülür. Bir neçə onillikdən sonra Bakının tarixi görkəmindən nə qalacaq? Bu sualın cavabı, görünür, indi bürokratik kresloda əyləşərək, bu və ya digər köhnə tikililərin dövlət tərəfindən qorunan abidələr siyahısına salınıb-sökülməməsinə qərar verənləri çox az maraqlandırır.

Müəllif: Əkbər Həsənov