"Kəramətin "Səs”i çıxdı”
Kəramət elə mürəkkəb adamdı ki, yaxşısını da desən səhvdi, pisini də.
Yazıçılıq elə bu nöqtədən başlayır, bu nöqtədən sürət götürüb asimana bülənd olur. "Səs” çıxanda məni qara-qara fikirlər bürüdü. Dedim, bu nə ara vaxt eləyib roman yazdı? Oxuyub başqa pəncərələrə dikilsinlər, həyat qapısını bir az düz bildikləri küçədən yox, başqa dalanlardan döysünlər deyə gün ərzində minlərlə adam feysbukda gözləyir ki, Kəramət status yazacaq.
Dedim, gedib kitabı alıb oxuyum. İşimiz-peşəmiz onsuz da oxumaqdır. Gözləməyin mənası yoxdu. Getdim gördüm oturub hər tərəfi şüşə kabinetdə. Oturmaq da demək olmaz. Şüşə kabinetdə çoyuyur, durur-oturur, oturur-durur. Dedim, ilahi, bu hansı divin ürəyidi?
20-25 dəqiqə ərzində şüşə kabinetə neçə-neçə adam gəldi. Hamısı sevgi gətirdi, kitab apardı. Arada mən elə gəlirdi ki, gələn adamların biri şüşə kabinetin qapısını açıb Kəraməti buraxacaq, Kəramət də havalanıb uçacaq, bir daha qayıtmayacaq. Amma açmadılar, adamlara Kəramət bu şüşə kabinetdə lazımdı, oturub yazsın, oxusunlar, ürəklərində desinlər ki, mən də elə bunu demək istəyirdim. Adamlara Kəramət lazımdı, Kəramətə heç kim…
Əlqərəz, kitabı aldım, bir nimçə də qarabaşaq yeyib aradan çıxdım. Kəramətçün darıxan adam onunla çox otura bilməz, elə aralıdan darıxsan yaxşıdı.
Kitab nəfis çap edilib, baxdım ki, eynəksiz də oxuya biləcəm, xoşbəxt oldum. Maşınla gələ-gələ üç-dörd dəfə açıb bir cümlə oxudum. Kəramətin cümlələri çəkicidi, ahənrübadı. Evə çatanda fikir məni götürdü, evdə oxuyum, ya işdə? Qəti qərar verdim, işdə oxuyacam. Onsuz kostyum satılmır, bir az da onun əsəbini tökərəm romana.
Səhər tezdən kitabdan siftə eləməmiş "Kulis”də yazı çıxdı qarşıma. Yazıçı Vüqar Van "Səs”dən yazıb. Tez məqaləni açıb oxudum. Kaş oxumazdım, çünki mən romanı oxuyandan sonra deyəcəyim bəzi şeyləri artıq bu yazıda görəcəkdim, gördüm də...
Kəramətlə ədəbi tanışlığım "Çöl” dən başlayıb. "Çöl”ü oxuyanda belə adamın varlığı məni narahat etdi. İstedad qədər paxıllıq çəkdiyim ikinci nəsnə yoxdur. Amma bu elə bir istedaddır ki, paxıllığın gücü çatmır, edə bilmirsən. Odur ki, Ya Allah deyib başladım.
Əvvəla onu deyim ki, əllini keçən ömrümdə bu tezliklə roman bitirməmişəm. Dil o qədər funksional, o qədər şirindi ki, kitabı yerə qoyan kimi elə bilirsən danışmağa adam tapmayacaqsan. Nəqlin dözülməz gözəlliyi adamı əldən salır.
Roman üzdən baxanda avtobioqrafik görünsə də, burda ayrı bir məsələ var. Kəramət bu romanda rus nəsrinin bizə öyrətdiyi stereotipləri sındırıb, xarakterlərin uşaqlığını, indiki halını, görünüşünü bizə göstərmir. Çünki onun bizə ötürəcəyi mətləb başqadır. O mətləb romanı bioqrafik çərçivədən çıxarır. Roman cəmiyyətə güzgü tutur, onun uşaqlığını, səhvlərini, görkəmini, xəstəliklərini anladır. Bu "diaqnoz”u həkimə vermək lazımdır ki, onu bəladan xilas eləsin. Bəs həkim kimdi, həkim romanın lap sonunda peyda olur, adı Barışdı!
İçində siyasi söhbətlər olan bədii mətnlər ədəbiyyat olmaq üçün publisistika ilə ölüm-dirim mübarizəsinə girişir. Çox vaxt publisistikanın tilişkəli dili ədəbiyyatı didib-dağıdır, şikəst edir. Kəramət bu bəlanı dəf eləməkdən ötrü özü-özünə meydan oxuyan hekayələri roman içində "Domna” ustası kimi əridib, istədiyi formaya sala bilib, publisistikaya qalib gəlib. Romanda Samitin, Xanbabanın, Cəmilənin hekayələri quru siyasi söhbətlərə bal yaxıb. Öz quyusuna düşən adama yazıçı deyirlər. Kəramət bu romanda özünə elə bir quyu qazıb ki, elə bildim sonacan çıxa bilməyəcək. Yenə köməyə Barış çatdı.
Son vaxtlar ölkəmizdə xeyli romanlar yazlıb. Bu roman streotipləri qırıb. Roman sübut etdi ki, ölkədə yazı azadlığı var, sadəcə yazıçı azadlığı yoxdu. Yazıçı özü-özündən hövüllənir.
Romandakı seçki prosesi məni maraqlandırmır. Məni maraqlandıran cəmiyyətin bu prosesə münasibətidir. Əsərdə nə qədər fərdi xarakterlər açılıb-ağardılmayıbsa, bir o qədər cəmiyyət, kütlə xarakteri qazılıb, kökləri gün üzünə çıxıb. Bu roman dədə-baba romanı deyil. Özümüz haqqındadı. Merkantil cəmiyyətin böyük məzhəkə bazarına çevrilməsi, dərdlərini satmaları, mentalitet alveri, roman boyu axıb gedir. Əsərin adındakı "səs” seçki səsi deyil, içimizə saldığımız "səs”dir. O səs ki bir gün bizi kar edəcək. Yazıçı quyusundan gələn səslərə qulaq verməsək, biz heç vaxt "səs” verə bilməyəcəyik.
Əsərdə məni qane etməyən bir məsələn də danışım. Mənə elə gəlir ki, yazıçı yazdığı mətni bəşəriyyətə pay verməlidir. Sabah-biri gün bu əsər başqa dillərə də tərcümə edilə bilər. Kəramət bir neçə yerdə Ramiz Rövşənin "qara paltarlı qadın”, "Aynur Camalın” saytı, "Aqil Abbasın filan sözü”, ifadələrini işlətməklə mətni konyuktura toruna salıb. Uqanda oxucusuna bu adlar yaddır, orda bu isimlərin gücü bizim cəmiyyətlə eyni deyil.
Mətni oxuya-oxuya sadə oxucunun bilməyəcəyi, amma ədəbiyyat adamlarının göydə tutduğu bəzi fəndlər qədərindən çoxdur. Söhbət mətni ilgəkləməkçün istifadə olunan təkrarlardan gedir.
Romandakı Cəmilə xarakteri, Cəmilə sevgisi, yüksək peşakarlıqla işlənib. Ümumiyyətlə, Kəramətin müxalif dönüşləri, hadisəni baş-ayaq etməsi özünün daxili çəkişməsindən gəlir və çox gözəldir. Əsərdə Kəramətin müəllimlə seçki alveri üstündə dialoqu var. Bu dialoq mənə Bela Tarrın "Turin atı” filmindəki hardansa peyda olun bir adamın ev yiyəsi ilə dialoqunu yadıma saldı. Yaxşı əsərlər onsuz da qohumdular.
Roman yenidir, Azərbaycan nəsrinin təzə səhifəsidir. Çox istərdim ki, bu roman qadağan ola, bəlkə, dünya bizim ədəbiyyata nəzər edə, yoxsa biz ömür boyu şüşə kabinetlərdə kitab satacağıq.
İlham Əziz Mənbə: Kulis.az
