Zəngəzurla bağlı İranın narahatlığı qalmaqdadır. Məlumdur ki, Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan və Rusiya Prezidenti Vladimir Putin oktyabrın 8-də Rusiya sərhədçilərinin 1 yanvar 2025-ci il tarixdən Ermənistan-İran sərhədinin buraxılış-yoxlama məntəqəsindən çıxarılmasına dair razılığa gəlindiyini elan ediblər. Razılaşmaya əsasən, Ermənistan sərhədçiləri sərhəd-buraxılış məntəqəsində bütün fəaliyyəti öz üzərlərinə götürəcəklər.
Bundan başqa, Ermənistan-Türkiyə sərhədinin mühafizəsində bundan sonra Rusiya hərbçiləri ilə yanaşı, Ermənistan hərbçiləri də iştirak edəcəklər.
Xatırladaq ki, Ermənistanın Türkiyə və İranla sərhədlərini onilliklərdir ki, Rusiya hərbçiləri mühafizə ediblər. "AzadlıqRadiosu"nun erməni xidməti – “Azatutyun” yazır ki, Moskva ilə əldə olunmuş bu razılaşma artıq may ayından bəri tətbiq olunur. Həmin vaxt Rusiya və Ermənistan liderləri qərara gəlmişdilər ki, Rusiya qüvvələri Ermənistanın müəyyən bölgələrindən tədricən çıxarılacaq, amma Türkiyə və İran sərhədi boyunca mövqelərində qalacaq. Bu proseslər Azərbaycan 2023-cü ildə Qarabağ üzərində suverenliyini bərpa etdikdən sonra xüsusilə sürətlənib.
İndi İran mediası rəsmilərinə istinadən yazır ki, İranla sərhəddəki Zəngəzur vilayətinə artıq ABŞ-ın iki kəşfiyyat-manevr qrupu üçün mövqelər hazırlanıb və Rusiya sərhədçiləri ərazidən çıxandan sonra amerikalılar ora yerləşəcəklər. İran rəsmiləri hesab edirlər ki, ABŞ kəşfiyyat-manevr qrupları İranın hərbi fəaliyyətini, raketlərin buraxılışını izləyəcək.
Hərbi jurnalist Səxavət Məmməd mövzu ilə bağlı AYNA-ya müsahibəsində deyib ki, Ermənistanla ABŞ arasındakı hərbi əməkdaşlıq, bir neçə dəfə birgə təlimlərin keçirilməsindən sonra Azərbaycan ictimaiyyətində də suallar vardı ki, İran buna niyə reaksiya vermir:
- Hesab edirəm ki, bu vaxtadək İran prosesləri təhlil edirdi və baş verənlərin Tehrana nə qədər zərər verəcəyini hesablayırdı. Düşünürəm ki, İran artıq reaksiya verməyə məcbur qalıb. Çünki İran rahat idi ki, sərhədlərdə Rusiya hərbçiləri mövcuddur və amerikalı hərbçilərin bölgəyə yerləşməsi mümkün görünmür. Artıq Rusiya sərhədçiləri bölgəni tərk edirlər və bu barədə İrəvanla Moskva arasında razılıq əldə edilib. Bununla da İran narahat olmağa başladı və artıq narazılığını bəyan edir.
Tehrandakılar yaxşı anlayırlar ki, Rusiya sərhədçilərinin çıxmasından sonra Ermənistan sərhədçilərinin sərhədlərin qorunmasını öhdəsinə götürməsi boş söhbətdir. Məsələ burasındadır ki, ABŞ-ın kəşfiyyat-manevr qruplarının Ermənistanda ilk təlimləri keçirilən zaman Rusiya tərəfindən iddia edilirdi ki, amerikalı hərbçilər Ermənistanın daha çox İranla sərhədi istiqamətində yerləşirlər. Əslində bu, gözlənilən idi. Bundan əvvəl də bildirilmişdi ki, Amerikanın, NATO-nun Ermənistana yerləşməsi təkcə Azərbaycan üçün yox, həm də region dövlətləri üçündür.
- Baş verənlərə görə İran Ermənistana qarşı hansı addım ata bilər?
- Hesab edirəm ki, İran bu məsələdə heç bir güzəşt etməyəcək. Çünki Tehran əvvəllər də qəti şəkildə bəyan edib ki, ABŞ, NATO qonşu ölkələrin ərazisindən İrana qarşı istifadə edərsə, cavabı sərt olacaq. Açığı indiki məqamda İran-Ermənistan münasibətlərinin pisləşməyə başladığının şahidi oluruq. Erməni politoloqlar, rəsmilər bu barədə həyəcan təbili çalırlar və Tehranla münasibətlərin korlanmasının Ermənistan üçün sərfəli olmadığını bildirirlər. Görünür ki, İran hansısa kanallar vasitəsilə İrəvana mesajlarını ötürüb.
Maraqlıdır ki, Paşinyan Rusiya hərbçilərinin İran sərhədindən çıxarılmasını Ermənistanın müstəqilliyinin möhkəmlənməsi addımı kimi qələmə verir. Amma erməni cəmiyyətinin özü bunu həqiqət kimi qəbul etmir, İran buna inanarmı?! Bütün dünya görür ki, sadəcə Ermənistanda ağa dəyişir, ruslar çıxır, amerikanlar yerləşir. Bu mənada, Tehranın İrəvana qarşı münasibətinin dəyişəcəyi qaçılmaz görünür.
- Prosesin regiona təsirləri nələr ola bilər?
- Onsuz da regionda gərginlik mövcuddur. Hazırda Ermənistan-Azərbaycan arasında gərginlik mövcuddur, sülh sazişi imzalanmayıb. Sülh sazişinin olmaması Cənubi Qafqazda gərginlik ocaqlarının qaldığını göstərir. Hesab edirəm ki, amerikalı hərbi kəşfiyyat qruplarının Zəngəzura yerləşdirilməsi bölgədəki gərginliyi bir qədər də artıracaq. Tehrandakılar açıq şəkildə bəyan edirlər ki, İrana təhlükə yaranarsa, o zaman Zəngəzurdakı nöqtələrə zərbə endirilə bilər. Məncə, bu xəbərdarlıq ciddiyə alınmalıdır. Ümumiyyətlə, əvvəllər böyük dövlətlər, yaxud da elə region dövlətləri İranı o qədər də ciddiyə almırdılar. Hər kəs belə hesab edirdi ki, İran özü haqqında yüksək fikirdədir, İranla bağlı deyilənlər mifdir və s. Amma ayıq başla, eyforiyaya qapılmadan təhlil aparılsa, görünən odur ki, İran təhlükəli dövlətdir və bu dövləti ciddiyə almaq lazımdır.
Hesab edirəm ki, İran İsrailə raket zərbələri endirəndən sonra bir çox dövlətlər İranı ciddiyə almağa başladı. İndi məlumdur ki, İran “vuracam” deyir və vurursa, ən azından vura biləcək hərbi texnikaya malikdir və hərbi gücü var. Ona görə də Zəngəzurdakı nöqtələrin vurula biləcəyini heç kəs istisna etməməlidir.
- Maraqlıdır ki, bir müddət əvvəl İran-Ermənistan dostluğundan bəhs olunurdu, Tehran “qırmızı xətt” adlandırırdı...
- Bilirsiniz, İran Zəngəzur dəhlizini istəmir və “sərhədlərin dəyişməsi “qırmızı xətt”imizdir deməklə buna qarşı olduğunu bəyan edib. Tehran hesab edir ki, Zəngəzur dəhlizinin açılması sərhədlərin dəyişməsidir, Ermənistanla sərhədlərinin qapanmasıdır. Məntiqsiz yanaşma olsa da, İranın düşüncəsi belədir. Ümumiyyətlə, İran üçün Ermənistan anlayışı yoxdur, söhbət Zəngəzur dəhlizindən gedir. Amma sabah Ermənistan ABŞ-da hərbi əməkdaşlığı dərinləşdirsə, Ermənistan ərazisindən İrana təhdidlər yaransa, o zaman Tehran İrəvanı cəzalandırmaqdan çəkinməyəcək. Ola bilsin ki, İran İsrailə zərbə endirməmişdən qabaq ABŞ-ı xəbərdar edir, nədənsə çəkinir. Amma Ermənistanla bağlı hansısa xəbərdarlıq etməyəcək, birbaşa Zəngəzura zərbə endirə bilər. Çünki İranın əsl “qırmızı xətti”nin tapdanması sərhədlərində amerika hərbçilərinin olmasıdır.
Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Cənubi Qafqazla bağlı İranın əl-qolunu bağlayan Rusiya faktoru olub. İndi əgər Rusiya Ermənistan ərazisindən çıxırsa, Tehran üçün bu faktor artıq yoxdur. Yeri gəlmişkən, İran Amerikanı hər zaman hərbi bazalarının, hərbi obyektlərinin vurulacağı ilə hədələyir. Əgər ABŞ kəşfiyyat-manevr qrupu Zəngəzurda yerləşəcəksə, Ermənistan İranın hədəfi olacaq.
