Səudiyyə Ərəbistanı Suriyanın gələcəyi ilə bağlı yüksək səviyyəli diplomatik toplantıya ev sahibliyi edib və bu görüşdə, xüsusilə, İran və Rusiya - Bəşər Əsəd rejimini on ildən artıqdır dəstəkləyən iki güc xaric edilib.
17 ölkənin xarici işlər nazirlərinin Ər-Riyadda bir araya gəlməsi Suriyanın diplomatik orbitində həlledici dəyişikliyi göstərir, çünki regional güclər Əsədin devrilməsindən sonra ölkənin gələcəyini yenidən formalaşdırmaq üçün hərəkətə keçirlər.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Iran Wire” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur ki, Tehran və Moskvanın kənarda qalması onların vaxtilə xeyli gücə malik olduqları regionda təsirlərinin azaldığını göstərir:
Sammitdə əsas diqqət Suriyanın yeni hökumətinə humanitar yardımın sürətləndirilməsi və onun inklüziv administrasiyanın formalaşdırılması öhdəliyinin təmin edilməsinə yönəldilib.
Suriyanın xarici işlər naziri əl-Şeybani Qərbin iqtisadi sanksiyaların ləğvini sürətləndirməsi üçün artan çağırışlar fonunda müzakirələrdə iştirak edib.
Əsədin müxalif qüvvələrə qarşı amansız repressiyaları zamanı tətbiq edilən sanksiyalar Suriya iqtisadiyyatını çökdürüb. Suriyanın yeni rəhbərliyi iddia edir ki, məhdudiyyətlərin aradan qaldırılması Avropadan və qonşu ölkələrdən qaçqınların qayıtmasını asanlaşdıracaq - həm Suriya, həm də ev sahibi olan dövlətlər üçün bu, əsas prioritetdir.
Görüş İranın regional təsirinin misli görünməmiş problemlərlə üzləşdiyi bir vaxta təsadüf edir, xüsusən də, İsrail Yaxın Şərqdə Tehranın dəstəklədiyi vəkil qüvvələrə qarşı əməliyyatlarını gücləndirir. Ər-Riyad sammitindəki diplomatik təcrid İranın vaxtilə təsir dairəsi hesab etdiyi regionda zəifləyən mövqeyini vurğulayır.
Birləşmiş Ştatlar bu yaxınlarda Suriyaya təcili humanitar yardımın çatdırılmasına mane olan bəzi sanksiyaları ləğv edib və ölkəyə qonşu ölkələrdən vacib enerji ehtiyatlarını idxal etməyə icazə verib. Əvvəllər demək olar ki, yalnız İslam Respublikası tərəfindən qarşılanan bu enerji ehtiyacları Bəşər Əsəd rejiminin devrilməsindən sonra kəsilib.
Sanksiyaların yumşaldılmasından sonra Qətər Suriyaya maye qaz göndərib və bu, İran enerjisindən çox az və ya heç bir xərc tələb etmədən, alternativ mənbələrə keçidin başlanğıcı olub.
Əsəd rejiminin süqutu zamanı Suriyanın İrana 30 milyard dollardan çox borcu olduğu bildirilirdi. Bəşərin devrilməsi ilə bu böyük borcun taleyi qeyri-müəyyən olaraq qalır.
İran rəsmiləri, o cümlədən rejimin süqutundan sarsılan Ali Rəhbər Xamnəi dəfələrlə tərəfdarlarını əmin ediblər ki, Əsədin devrilməsi qondarma “Hərəm müdafiəçiləri”nin “qurbanlarının” əbəs olduğu anlamına gəlmir. Bununla belə, İranın üzləşdiyi əhəmiyyətli maliyyə itkilərinə susurlar.
“Məqbərənin müdafiəçiləri” termini Əsədin maraqlarını qorumaq üçün on ildən artıqdır Suriyada döyüşən Əfqanıstan, Pakistan və Livan şiə milisləri də daxil olmaqla İrana sadiq qüvvələrə aiddir.
İranın Suriya ilə bağlı danışıqlardan kənarda qalması ilə Səudiyyə Ərəbistanı, Türkiyə, Qətər və Misir Suriyanın gələcəyinin formalaşmasında mərkəzi rol oynadılar. Dörd ölkənin hamısı Əsəd hakimiyyəti dövründə onun müxalifətini dəstəkləyib və tez-tez İrana və müəyyən dərəcədə Rusiyaya qarşı dayanıb.
Rusiya da öz növbəsində Suriyada İsraillə geniş əməkdaşlığı davam etdirirdi. Suriyadakı “Sepah”ın yüksək rütbəli komandirləri bildiriblər ki, Rusiya bölgədəki hava hücumundan müdafiə sistemlərini sıradan çıxarmasaydı, İsrailin İranın aktivlərinə zərbələr endirməsi qeyri-mümkün olardı.
Suriyanın keçmiş diktatoru Bəşər Əsəd hazırda Moskvada mühacirətdədir. İranın Rusiyanın Suriyada iştirakını Qüds Qüvvələrinin mərhum komandiri Qasim Süleymaniyə bağlamaq üçün təbliğat səylərinə baxmayaraq, yeni yayımlanan sənədlər bu hekayəti rədd edib (Rusiyanın Suriyadakı BƏƏS rejiminə dəstəyi Hafiz Əsədin dövrünə gedib çıxır).
İran Suriyanın gələcəyi ilə bağlı müzakirələrdən daimi şəkildə kənarlaşdırılsa da, Rusiyanın Səudiyyə Ərəbistanının ev sahibliyi etdiyi Əsədin varisləri ilə bağlı danışıqlarda iştirak etməməsi çox güman ki, müvəqqəti xarakter daşıyır.
BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü kimi Rusiya digər güclərin əlaqə saxlamalı olduğu təsir imkanlarını özündə saxlayır. Bunun əksinə olaraq, İranın Suriyadakı əsas rolu ölkədən Livandakı “Hizbullah”a silah çatdırmaq üçün quru dəhliz kimi istifadə etmək idi – bu əlaqə indi pozulub.
Nəsrullahın öldürülməsindən sonra “Hizbullah” lideri olan Naim Qasim bu yaxınlarda etiraf etdi ki, Əsədin devrilməsi qruplaşmanın Suriya üzərindən hərbi təchizatlara çıxışını kəsib.
Nə Rusiya, nə Suriyanın hazırkı rəhbərliyi, nə də Misir, Qətər, Türkiyə və Səudiyyə Ərəbistanı kimi regional güclər Suriyanın gələcəyinin formalaşmasında İranın iştirakını zəruri hesab etmir. Tehran artıq onu bu cür danışıqlara daxil etməyə məcbur edəcək heç bir strateji təsir alətinə malik deyil.
Əsədin devrilməsi ilə açıq-aşkar narahat olan Ali Lider Xamnəi rejimin dağılmasında ABŞ və İsraili, dolayısı ilə Türkiyəni ittiham edib.
Briqada generalı Bəhruz Sabeti də daxil olmaqla, İran İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun komandirləri Rusiyanı Əsədin devrilməsini asanlaşdıran “xəyanətinə” görə açıq şəkildə tənqid ediblər.
İranın Suriya ilə bağlı danışıqlardan kənarda qalması yeni deyil. Mahmud Əhmədinejadın prezidentliyi dövründə və Həsən Ruhaninin hakimiyyətinin əvvəllərində Tehran danışıqlardan kənarda qalıb.
Keçmiş xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zərif öz xatirələrində Rusiyanın İranın müdaxiləsinə qarşı olduğunu və Səudiyyə Ərəbistanının təzyiqi ilə BMT-nin İrana bu cür danışıqlara dəvətinin ləğv edildiyini açıqlayıb.
Buna cavab olaraq İran, Rusiya və Türkiyə Suriyanın siyasi gələcəyinə təsir etmək üçün Astana Prosesinə başlayıblar. Lakin bu təşəbbüs əsaslı nəticə verməyib. Əsəd rejimi süqut edəndə Astana qrupu hələ də Əsəd hökuməti ilə “qanuni müxalifət” adlandırdıqları fraksiyaları barışdırmaq üzərində cəmlənmişdi – boş bir cəhd.
İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçi son Suriya danışıqlarından kənarda qalaraq, bu yaxınlarda Livan və Suriyadakı keçmiş səfir Rauf Şeybanini Suriyanın yeni hökuməti ilə münasibətləri idarə etmək üçün xüsusi elçi təyin etdi. Əraqçinin bu addımı Əsəd rejiminin devrilməsindən bir neçə gün əvvəl normal şərait yaratmaq cəhdi ilə nahar etdiyi Dəməşqə ictimai səfərindən sonra atılıb.
Qərb diplomatları hesab edirlər ki, Suriyanın yeni lideri və “Həyat Təhrir əş-Şam”ın (HTŞ) rəhbəri Əbu Məhəmməd əl-Culani kimi tanınan Əhməd əl-Şara 2025-ci ilin martına qədər daha əhatəli hökumət qurmağa sadiqdir. Bununla belə, bəziləri müvəqqəti hökumətin demokratik çərçivələrinin yaradılması və yeni konstitusiya layihəsinin hazırlanması üzərində işlədiyi üçün hakimiyyətin ötürülməsində gecikmələrin olacağını proqnozlaşdırır.
Əvvəllər Tehran tərəfindən terrorçu kimi səciyyələndirilən Əl-Şaraa və HTŞ indi bir vaxtlar 1979-cu il İslam İnqilabından sonra İranın ən sadiq müttəfiqi olan ölkənin liderləridir.
İranın Suriyanın gələcəyindən uzaqlaşdırılması Əsədin davamçılarının Tehranın təsirindən uzaqlaşmaq üçün düşünülmüş addımıdır.
