ABŞ tarixində hər bir prezident öz dövründə müəyyən islahatlara imza atıb.
Amma Donald Trampın ikinci prezidentliyi onun sadəcə dəyişikliklərə can atması ilə deyil, köklü şəkildə mövcud sistemə meydan oxuması ilə seçilir. Trampın ilk 100 günü artıq onun hansı istiqamətdə hərəkət edəcəyini açıq göstərir: sərt immiqrasiya siyasəti, dövlət strukturunda kəskin ixtisarlar, gender və etnik azlıqlara yönəlmiş proqramların ləğvi, beynəlxalq tərəfdaşlarla ticarət savaşları... Bu cəhdlər onun tərəfdarları tərəfindən cəsarətli islahatlar, əleyhdarları tərəfindən isə demokratik institutlara təhdid kimi qiymətləndirilir.
Ancaq Trampın qarşısında ən ciddi maneə məhz ABŞ-nin müstəqil məhkəmə sistemidir. Federal hakimlərin onun sərəncamlarına qarşı çıxması, bəzi qərarların icrasının dayandırılması və hətta deportasiya proseslərini yasaqlaması prezidentin qəzəbinə səbəb olub. Bu isə bir sualı daha da aktuallaşdırır:
Prezident öz səlahiyyətlərindən istifadə edərək həqiqətən federal qurumları bağlaya bilərmi? Yoxsa sistemin dərin kökləri onun istənilən addımını məhdudlaşdırır?
Həm islahatçı, həm də dağıdıcı
"Cümhuriyət"-ə açıqlamasında israilli politoloq, siyasi elmlər namizədi, “Aziznews.com” saytının redaktoru Yuri Boçarov bildirib ki, Donald Tramp həm islahatçı, həm də dağıdıcı elementləri özündə birləşdirən paradoksal bir fiqurdur:
“O, özünəməxsus şəkildə islahat aparır, oturuşmuş qaydaları sındıraraq, siyasi ənənələri saymadan və “güclü Amerika” anlayışını öz baxışına uyğun sistemləşdirməyə çalışır. Tərəfdarları üçün dirçəlişin qəhrəmanıdır. Tənqidçilər üçün isə sistemin eroziyasına yol açan bir fiqurdur. Onun islahatları federal sistemdə uzunmüddətli dəyişikliklərə səbəb ola bilərmi? Şübhəsiz, bəli.
Tək-tək təşəbbüsləri ləğv edilsə və ya mübahisələndirilsə belə, onun idarəetmə üslubu – hiperprezidentlik, qarşıdurma yönümlü yanaşma və birbaşa siyasi səfərbərlik artıq siyasi prosesin strukturunu dəyişib. Onun yaratdığı presedentlər gələcək liderlər üçün ya örnək, ya da xəbərdarlıq rolunu oynayacaq".
Dəyərdən saldığı sistemin ayrılmaz parçasına çevrilib
“Məhkəmələrin Trampın fərmanlarını bloklaması onun səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırırmı?” fikrinə münasibət bildirən politoloq qeyd edib ki, bu, Amerika Konstitusiyasında nəzərdə tutulan səlahiyyət bölgüsünün və qarşılıqlı nəzarət sisteminin təzahürüdür:
"Lakin Tramp bu hüquqi maneələri qanunçuluq kimi deyil, ona qarşı yönəlmiş şəxsi maneə kimi qəbul edir. Beləliklə, o, məhkəmə hakimiyyətinə siyasi təzyiqləri artırır və hakimiyyət qolları arasında sərhədləri aşındırır, bu isə artıq liberal demokratiya modelinə ciddi bir çağırışdır".
“Vəd etdiyi işləri yerinə yetirməsə, onu impiçment gözləyirmi?” sualına cavab verən ekspert bildirib ki, ABŞ-də impiçment, hər şeydən əvvəl hüquqi yox, siyasi bir prosesdir:
“Bu, əsasən vədlərə əməl olunmaması deyil, qanun pozuntuları və ya geniş ictimai narazılıq nəticəsində baş verir. Lakin hazırkı dərin siyasi qütbləşmə fonunda real impiçment ehtimalı çox zəifdir. Tramp artıq özü dəyərdən saldığı sistemin ayrılmaz parçasına çevrilib.
Nə qədər paradoksal olsa da, onun gücü də elə buradadır. Amerika bunu hər zaman “hakimiyyət qollarının balansı” adlandırsa da, əslində bu sistem getdikcə hüquqi təminatlı bir sirki xatırladır. İroniya ondadır ki, əgər sənin əlində qanun yox, seçici dəstəyi varsa, bu sistemi cəzasız şəkildə sınaqdan keçirmək olar.
Necə ki “Centlemenlər, uğurlar” filmində aktyor deyirdi:
“Kim onu həbs edə bilər, o, axı abidədir!” Elə Tramp da bu gün ABŞ-nin dünya üzərindəki hakimiyyətinin abidəsinə çevrilib. Kimlərsə o mərmər postamenti dişləməyə çalışacaq, amma nəticə indidən bəllidir".
