Güney Azərbaycanın Təbriz şəhərinin “Traktor” futbol klubu tarixində ilk dəfə İran çempionu oldu.

Bu qələbəyə futbolsevər azərbaycanlıların çoxu sevindi. Türklərin İslam Respublikasında ana dilində məktəbinin olmamasından, Təbriz, Urmiya, Ərdəbil, Miyana, Həmədan, Kərəc, Qəzvin, Ərak, Maku, Astara (Güney), Qaradağ, Muğan, Meşkin, Xoy və başqa şəhərlərin, Urmiya gölü, Savalan, Səreyn, Eynialı, Səhənd, Qızılüzən daha neçə-neçə dağların, çayların, göllərin Güney Azərbaycana aid olduğundan xəbərszlər “Traktor”u bəlkə də instinktiv dəstəkləyiblər.

Təbriz kimi, komandası da yaranışı, fəaliyyəti ilə bütövlükdə vətən Azərbaycana, dünyaya türk milli kimliyi, onun pozulan, tapdanan hüququ, talanan təbii sərvətləri barədə ismarış ötürür, məlumat verir.

Əlbəttə, bunu komanda, yaxud onun təsisçiləri etmir. Sadəcə “Traktor”un tamaşalarına toplananlar, onu izləyənlər bu məsələlərlə də tanış olur.

Komandanın oyunlarını izləməyə gələnlər “Haray, haray mən türkəm!”, “Türk dilində mədrəsə olmalıdır hərkəsə!”, “Yaşasın Azərbaycan!”, “Yel yatar, tufan yatar, yatmaz “Tirəxtur” bayrağı!", “Azərbaycan var olsun, İstəməyən xar olsun!”, “Azərbaycan yurdumuz, Tirəxtur bozqurdumuz!”, "Urmu gölü səslənir, susuzam, haray, haray!" və başqa şüarları səsləndiriblər. Onun oyunlarını yaxından, uzaqdan izləyənlər bunlara şahiddilər.

Odur ki, “Traktor” birmənalı idman, futbol, yaxud birmənalı olaraq etnik hadisə deyil. Ancaq Rza və Məhəmmədrza pəhləvilərin və indiki hakimiyyətin yürütdüyü, həyata keçirdiyi antitürk , antiazərbaycan siyasəti, fəaliyyəti klubun oyunlarına etiraz tamaşası kimi yanaşılmasını sanki diktə edir.

Bununla belə, “Traktor” azarkeşlərinin milli şüarlarla çıxışlarını, yaxud onlara Təbrizin, Azərbaycanın komandası, türklərin təmsilçisi olduğu üçün Tehran hakimiyyətinin uyğun qurumlarının, teleradio şirkətinin, bir çox media orqanlarının, İran Futbol Federasiyasının və sair qurumların etdiyi təzyiqləri, klubun və tərəfdarlarının məruz qaldıqları ayrı-seçkilikləri, təqibləri İranda nəzərə almayanlar da var.

Ayətullah Seyid Əli Xameneinin Şərqi Azərbaycan əyaləti üzrə nümayəndəsi və Təbrizin İmam cümə höccətülislam Əhməd Mütəhhəri Əsl cümə namazı xütbələrində təhsil sistemində əxlaqi məsələlərə dəstək və diqqət yetirməyin tələbələrin təhsilində həyati rol oynadığını vurğulayaraq deyib: “Traktor” komandasının çempionluğu etnik problemlərə və ya konkret baxışlara cəlb edilməməlidir. "Traktor"un çempionluğu və komandanın İran İslam Respublikasının nümayəndəsi kimi Asiya yarışlarında iştirakı bütün ölkə üçün şərəfdir”.

"Traktor" futbol komandası haqqında çıxışına davam edən Əhməd Mütəhhəri Əsl oyunçuların qəhrəman xarakterli olmasından danışıb: “Bu, səmərəli məşqçi, fanatik oyunçular, maraqlı rəhbərlik və komandanın kənarda qalmaq istəməməsi ilə şərtlənir”.

O, bu şərtlərin qorunmasını və marginal mövqelərə çıxmamasını "Traktor"un uğurunun əsas açarı hesabı edib: “Bu, komandanın azarkeşləri və menecerləri hər hansı marginal mövqelərə çıxmaqdan çəkinməlidirlər. Çünki bəzi insanlar bu komandanı marginallaşdıraraq zəiflətməyə çalışırlar”.

Cümə imamı klub rəsmilərinə yazdığı yeddi bəndlik məktuba görə təşəkkür edərək, deyib: “Bu məktubda qeyd edildiyi kimi, "Traktor Sazi" sadəcə idman kompleksi deyil, mədəni müəssisədir. Burada İran və İslam mədəniyyətinə, ənənələrinə hörmət edilməlidir".

Bunun ardınca cümə imamı klub tamaşaçıları və fanatlarını hədələyib: “Biz etnik məsələlərlə məşğul olanların, bəzi bədxahların, “Traktor”u istisna hesab etməyə çalışanların gülünc hərəkətlərə yol verməsinə imkan verməməliyik”.

Məncə, heç ədəbsiz sayılmaz, ancaq yenə də belə hesab edənlərdən üzr istəyərək, bir məsəli yada salmaq istərdik. Dəlidən soruşdular “başçınız kimdir?”, dedi “qabaqda gedən boynu zəncirli”.

Bu yerdə vəziyyətə uyğunlaşdırıb, “dili, əli zəncirli” ilə əvəzləmək olar. Çünki güneydə elə soydaşımız Əhməd bəy Mütəhhəri Əsl də “Traktor” tərəfdarlarının nəyi istədiklərini hamıdan yaxşı bilir. Ancaq dili və əli bağlı olduğu üçün özünü belə aparır. Axı, Əhməd bəy, Güney Azərbaycanda deyildiyi kimi, Təbriz uşağıdır. 1962-ci ildə Azərbaycanın bu qocaman şəhərində anadan olub. O, 63 illik ömründə Təbrizin başına açılanların bəzilərini görüb, qalanlarını da şahidlərdən bilir.

“Traktor” ümummilli, ümum-İran, idman hadisəsidirsə, onda niyə bu komandanın oyunçu və tərəfdarlarını Tehran klubu “Persepolis”, “İstiqlal”, İsfahanın “Sepahan”ı ilə keçirilən görüşlərdə aşağılayırlar.

Çünki bu klub türkləri təmsil edir. Bizlər velikorus şovinizmini, onu acı nəticələrini yaşamışıq. Keçmiş SSRİ-də futbol və başqa idman oyunlarındakı mübarizədə etnik məsələ həmişə əsas olub. Məsələn, Bakının “Neftçi” klubu ilə İrəvanın “Ararat” komandası arasında gedən qarşılaşma, istər Azərbaycanda, istərsə də Ermənistanda olsun, bir qayda olaraq dava-dalaşla müşayiət olunardı. Halbuki sovetlərin əsas şüarı beynəlmiləlçilik idi. Hamı sovet xalqının tərkib hissəsi sayılırdı. Ancaq SSRİ dağılan ərəfədə “ağ baldırla, qara baldır” aşkar oldu. Bütün beynəlmiləlçilik, xalqların arasında dostluq, qardaşlıq kimi ümumi gəlişigözəl ifadələrin boş və mənasız olduğu təsdiqləndi. Azərbaycan 30 ilə yaxın bir dövrdə bu saxtakarlığın ağır, acı nəticələrinin yaşadı.

İranda pəhləvilərin dövründən Azərbaycan türkcəsində məktəb istəyən, milli mədəni hüquqları tələb edənlərə standart olaraq “pantürkçü”, “panturançı” damğası vurulur. Ancaq türkləri aşağılayanlara panfarsçı, fars şovinisti deyənlər İran İslam Respublikasında yuxarı başda otuzdurulurlar. Qulaməli Həddad Adil belə panfarsçılara başçılıq edir. O, bir müddət İran parlamentinin sədri olub. Belələrinin sayını, siyahısını uzatmaq mümkündür.

Odur ki, Əhməd bəy, “Traktor” tərəfdarlarının haqlı istəklərini panirançıların, panfarsçıların ayaqları altına atıb, mənsub olduğunuz türk etnosunun hüquqlarının tapdanmasına yol verməyiniz nə qədər imandan, dindən sayılar?!

Tehranda keçirilən tədbirdə türk dilində şeir deməsinə imkan verilməyən İran Prezidenti Məsud Pezeşkianın atası Yusif bəy Pezeşkian da “Traktor”un tərəfdarlarına qarşı səslənən ittihamlara cavab verməyə çalışıb. O, "X" səhifəsində yazıb: “Psixologiya üzrə ixtisasım yoxdur, ancaq hesab edirəm ki, stadionlarda bəzi baş verənlər psixoloji cəhətdən araşdırılmalıdır. Olanlar cəmiyyətin öz həyəcanı və enerjisini boşaltması ilə bağlıdır. Azarkeşlərə "pantürkist" və "separatçı" damğası vurmaq strateji səhvdir”.

Əslində Yusif bəy bu açıqlaması “Traktor” tərəfdarlarını müdafiə etməkdən daha çox, İran hakimiyyətinə xəbərdarlıq xarakteri daşıyır. Bunu açması çoxda çətin olmadığı üçün onu ixtiyarınıza buraxırıq.

İranın futbol çempionatının bitməsinə bir tur qalmış “Traktor” yaxın izləyiciləri “Sepahan” (İsfahan) və “Pespolis”dən 8 xal öndədir. “Traktor” 29 oyundan 65 xal toplayıb, 20 oyunda qələbə qazanıb, 5 oyunu heç-heçə edib, 4 oyunu uduzub, top fərqi 54:18-dir. “Sepahan” uyğun olaraq 29, 15, 12, 2, 45:27, 57, “Persepolis” 29, 17, 6, 6, 40:27, 57-dir.

İranın fars şovinist dairələrini təmsil edən “Həmşəhri” qəzetində "Sepahan" "Persepolis"i məğlub edərək "Traktor"u çempion etdi” başlıqlı yazı yayılıb. Müəllif Təbriz klubunun qələbəsinin “Sepahan”ın “Persepolis” və başqa komandalar üzərində qələbədə və xorvatiyalı məşqçi Draqan Skoçiçin müdrikliyində görür.

Bu yazını bundan artıq təhlil etməyə ehtiyac duymadıq. Çünki yazı daha çox “Sepahan”, “Persepolis”, “İstiqlal” klublarına təəssübkeşliklə yazılıb.

Nəhayət, “Sepahan”, “Persepolis”, “İstiqlal” kimi komandaların oyunlarında heç vaxt farsca “Fars dilində mədrəsə olmalıdır hər kəsə!”, “Haray, haray mən farsam!” və bu etnosun milli hüquqlarını tələb edən belə şüarlar səslənməz. Çünki İranda fars etnik qrupunun heç bir haqqı tapdanmır. Hüquqları fars dili və mədəniyyəti sıradan çıxarmağa səy göstərir. “Traktor” isə qələbəsi, məğlubiyyəti, sədaqətli tərəfdarları ilə onlara müəyyən mənada mane olur. İranda hüququ pozulmayan, milli varlığı danılmayan türk ağrımayan başına yaylıq bağlamaz. Onun dil haqqının tapdanmasına əyani örnək Məsud bəy Pezeşkianın ana dilində şeir söyləməsinin qarşısının alınmasıdır. Elə bəlkə İran prezidenti “Traktor”un tərəfini həm də buna görə tutur.

Sədrəddin Soltan - pressklub.az