“Radio və televiziya əməkdaşları üslublarla orfoepik normaları qarışdırırlar”
Tarix: 2-07-2021, 08:14 | Çap et
Azərbaycan dili ilə bağlı qaydalara hər toxunuş dil daşıyıcılarının müzakirəsinə səbəb olur. Belə ki, kimi dəyişiklik və düzəlişləri əsassız, yersiz adlandırır, kimi də bunları təbii hal kimi qəbul edir, qaydalara əməl etməyin əsas olduğunu ifadə edir.
Nazirlər Kabinetinin 18 iyun 2021-ci il tarixli “Azərbaycan dilinin orfoepiya normaları”nın təsdiq edilməsi haqqında qərarı da müzakirə olunmaqda davam edir. Qərarda nələrsə kiməsə görə əsaslı dəyişiklik, kiməsə görə isə artıq oturuşmuş qaydalara müdaxilə, dilin saflığının korlanmasıdır. Elə isə qaydalara mütəxəssis pəncərəsindən baxmağı qərara aldıq.
Natiqlik sənəti üzrə mütəxəssis Cəlalə Nəzəroğlunun AYNA-ya şərhinə görə, hansı üslubda danışmağımızdan asılı olmayaraq, orfoepik normalara əməl etməyimiz şərtdir: “Azərbaycan dilinin orfoepik normaları hər zaman mövcud olub. Bizim ədəbi dilimiz iki hissədən ibarətdir: orfoepiya, orfoqrafiya. Orfoepiya özündə düzgün tələffüzü, orfoqrafiya isə düzgün yazılış qaydalarını ehtiva edir. Dil qayda-qanunlarla idarə olunur. İctimai yerlərdə ləhcə ilə danışmaq bəzən xoş qarşılanmır. Hansı bölgədə böyüməsindən asılı olmayaraq, hər kəs ədəbi dili bilməlidir”.
“Bəzən televiziya və radio əməkdaşları üslublarla orfoepik normaları qarışdırırlar. Bütün üslublar (bədii, rəsmi, elmi, publisistik, məişət üslubu) orfoepik qaydalara tabe olur. Hansı üslubda danışmağımızdan asılı olmayaraq, biz orfoepik qaydalara əməl etməliyik. Ayrıca “televiziya və ya radio dili” adlı üslub yoxdur. Bu media qurumları bəzən publisistik üslubdan kənara çıxa bilir. Misal üçün, əgər Prezidentin sərəncamı səsləndirilirsə, bu, rəsmi üslubda yazılmış mətndir. Bununla belə, yenə də sözlər “kitab dili” ilə deyil, tələffüz dili – yəni, orfoepiyaya uyğun səsləndirilməlidir”, - deyə mütəxəssis bildirib.
Həmsöhbətimiz qeyd edib ki, yeni orfoepiya lüğətindəki qaydalar çox əvvəldən də mövcud olub, amma yeniliklər də az deyil: “Ola bilsin, abreviaturalarla bağlı bəzi məqamlar kiməsə yad gələ bilər. Ona görə buna toxunmağımız yerinə düşər. Abreviatura deyiləndə hansısa qurumun, təşkilatın adının baş hərflərindən ibarət qısaltmalar nəzərdə tutulur. Bizim hər zaman ABŞ kimi tələffüz etdiyimiz abreviatura əslində - qaydalara görə, A-Be-Şe kimi tələffüz olunmalıdır. Qısaltmada birinci hərf sait və ondan sonra gələn bütün hərflər samit olarsa, hərflər əlifbadakı adlarına uyğun tələffüz olunur”.
“Bundan başqa, əgər sait hərf ixtisarın ortasında və yaxud da sonunda gələrsə, ondan əvvəl və ya sonra gələn samit hərflər yazı qaydasına uyğun tələffüz olunur. Məsələn, Yeni Azərbaycan Partiyası Ye-A-Pe kimi yox, YAP kimi tələffüz olunur. Əgər qısaltmaların tərkibində hecaların sayı ikidən artıqdırsa, o zaman heca tələffüzü ilə deyiləcək. Bilirik ki, sözlərdəki hecaların sayı orada iştirak edən saitlərin sayına bərabərdir. Məsələn, NA-TO, A-ME-A, KA-MAZ”, - deyə C.Nəzəroğlu vurğulayıb.
Onun sözlərinə görə, orfoepiya qaydalarında başqa məsələlər də öz əksini tapıb: “Qeyd edim ki, bunlar əvvəldən də mövcud idi. Məsələn, “dır, dir, dur, dür” tələffüzdə R-siz deyilir. Məsələn, sevinclidir –sevinclidi, gözəldir – gözəldi. “Lar-lər” şəkilçisi nadir hallarda olduğu kimi tələffüz edilir. Bir çox hallarda ya “dar-dər”, ya “nar-nər”, ya da “rar-rər” olur. Məsələn: qızlar - qızdar, oğlanlar - oğlannar, xəbərlər - xəbərrər kimi tələffüz edilir. “Dan-dən” şəkilçisi də bir çox hallarda “nan-nən” olur. Məsələn, səndən - sənnən, bundan – bunnan”.
Müsahibimiz onu da diqqətə çatdırıb ki, bu qaydalar bütün üslublar üçün keçərlidir: “Məişət üslubunda danışarkən özləri də bilmədən çoxu orfoepik qaydalara əməl edir. Amma ictimaiyyət arasında sırf orfoepik qaydaları bilmədiklərinə görə “kitab dili” ilə danışırlar. Bu isə nitqi çox quru edir. Radioda, televiziyada fəaliyyət göstərən həmkarlar, müsahibə verən şəxslər, iclaslarda, tədbirlərdə natiq kimi danışan şəxslər nəzərə alsınlar ki, sözləri yazıldığı kimi tələffüz etdikdə çıxış süni alınır. Orfoepik qaydaları öyrənmək və əməl etmək lazımdır. Bu zaman nitqimiz daha sadə, axıcı və təbii olacaq”.
|
|
|
|
|
|
|
|
Putin SSRİ-ni bərpa edə biləcəkmi?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| • Türkiyə və İsrailin qarşı-qarşıya gəlməsi Azərbaycan üçün əlverişli deyil - ŞƏRH
Bu gün, 19:20 |
|
|
|
| • Azərbaycanda “Kərimə dövləti” qurmaq istəyənlərə hökm oxundu
Bu gün, 19:15 |
|
|
|
| • İnternetin sürətinə görə Azərbaycan dünyada neçənci yerdədir? - SİYAHI
Bu gün, 18:14 |
|
|
|
| • YENİ PROSES: Bakıdan İrəvana təyinat... - GƏLİŞMƏ
Bu gün, 18:07 |
|
|
|
| • 4 ayda oğurlanan 6 milyon manat - Necə qorunmaq olar?
Bu gün, 18:03 |
|
|
|
| • Flora Kərimova uzun fasilədən sonra...
Bu gün, 17:56 |
|
|
|
| • “Çöldən qapıları da bağlayıb ki, heç kim gələ bilməsin” – Deputat İmişlidəki hadisədən DANIŞDI
Bu gün, 17:50 |
|
|
|
| • Ermənistanda hərbi maşın qəzaya düşdü: - 1 ölü, 3 yaralı
Bu gün, 17:48 |
|
|
|
| • 172 vətəndaşdan 14 milyon manat ələ keçirənlərin işi: milyonluq əmlakın üzərinə həbs qoyuldu - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 17:45 |
|
|
|
| • Banklarda qızıl əmanəti varmı? - AKTUAL
Bu gün, 17:42 |
|
|
|
| • Milli Onkologiya Mərkəzini 2 milyonluq avadanlıqla təchiz edən şirkət - BƏLLİ OLDU
Bu gün, 17:39 |
|
|
|
| • Türkiyə və İsrailin qarşı-qarşıya gəlməsi Azərbaycan üçün əlverişli deyil - ŞƏRH
Bu gün, 17:36 |
|
|
|
| • Qulidən "oğru" adını almaq istəyən avtoritetin həbsxanadan GÖRÜNTÜLƏRİ - FOTO
Bu gün, 17:31 |
|
|
|
| • Sahibkarla Bakı Baş Gömrük İdarəsi arasında QALMAQAL - AÇIQLAMA
Bu gün, 17:25 |
|
|
|
| • 8,5 bal gücündə zəlzələ olacaq: "Daha böyüyü gözlənir" - ŞOK XƏBƏRDARLIQ
Bu gün, 17:22 |
|
|
|
| • "Bu şoular ailə dəyərlərini məhv edir"
Bu gün, 17:19 |
|
|
|
| • "Şərurlu İsfəndiyar" məhkəmədə ifadə verib - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 17:16 |
|
|
|
| • “Gəncədə Şeyxzamanovlar və Suriyada başqa varisləri var” - Nizami və Nəsiminin nəsli üzə çıxır?
Bu gün, 16:20 |
|
|
|
| • Anarla şairin məhkəmə qalmaqalı: İddiada dəyişiklik edilib - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 16:16 |
|
|
|
| • Ermənistandan Araz çayı ilə bağlı şok qərar - Bakı nə tələb edirdi?
Bu gün, 16:13 |
|
|
|
| • “PAŞA Bank”ın Müşahidə Şurasının strukturunda dəyişiklik olub - BUNDAN SONRA...
Bu gün, 16:12 |
|
|
|
| • Erməni lobbisi dinc dayanmır: - Smitin Rubionu Cənubi Qafqaza çəkmək niyyəti mövcuddur
Bu gün, 16:10 |
|
|
|
| • “Çakır” Milli Məclis deputatı ola bilər? – Yalnız bir halda...
Bu gün, 16:07 |
|
|
|
| • Sülh istəyirsənsə, müharibəyə hazırlaş - Azərbaycan nümunəsi
Bu gün, 16:04 |
|
|
|
| • Borcu olan şirkət DSMF-nin 2 mərtəbəli binasını 394 min manata təmir edəcək - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 15:58 |
|
|
|
| • "İcra başçısı kəndə gəlmişdi, qırağa çəkib dedim ki..." - GİLEY
Bu gün, 15:54 |
|
|
|
| • “Mənə 6000 maaş veriləcəyini dedi” - STP əməkdaşı iş yoldaşını aldadıb
Bu gün, 15:50 |
|
|
|
| • Azərbaycan və Macarıstan arasında geniş dostluq və tərəfdaşlıq münasibətləri - MƏQALƏ
Bu gün, 15:46 |
|
|
|
| • Tahir Qədəşovun vəziyyəti qəlizləşdi – iş adamları “Atlant”a mal-material verdiklərini dedilər
Bu gün, 15:40 |
|
|
|
| • TƏBİB-lə narazı stomatoloqlar arasında razılıq əldə olundu - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 15:37 |
|
|
|
| • Köçəryanla bağlı ŞOK İDDİA – “Hraparak”
Bu gün, 15:12 |
|
|
|
| • Qadın müəllim başçı müavini oldu - ƏMR
Bu gün, 14:20 |
|
|
|
| • Müdafiə Sənayesi Nazirliyində daha bir kadr dəyişikliyi olub - BUNDAN SONRA...
Bu gün, 14:16 |
|
|
|
| • “Özümü məhkəmənin qabağında yandırmalı olsam belə...” - məşhur milyonçunun gəlini süründürməçiliyə üsyan etdi
Bu gün, 13:45 |
|
|
|
| • Azərbaycanda regional maliyyə idarələri yaradılıb - Maliyyə Nazirliyi AÇIQLADI
Bu gün, 13:36 |
|
|
|
| • Naxçıvan Konstitusiyası dəyişdirilir: Yeni layihə Milli Məclisə təqdim olunacaq - Deputatlar danışdı
Bu gün, 13:07 |
|
|
|
| • Müdafiə Sənayesi Nazirliyində yeni təyinat
Bu gün, 13:02 |
|
|
|
| • ADY-də yeni sədr müavini təyin edilib - BUNDAN SONRA...
Bu gün, 13:00 |
|
|
|
| • ABŞ-dən Ziya Məmmədovla bağlı vacib QƏRAR - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 12:49 |
|
|
|
| • Hüseyn Həsənov axtarışa verilməzdən əvvəl evini 100 milyona satıb - DETALLAR
Bu gün, 12:47 |
|
|
|
| • Misirdən Azərbaycana gətirilən 60 kamaz kartof gömrükdə xarab oldu - AXI NİYƏ?..
Bu gün, 12:44 |
|
|
|
| • "2 gündür hava limanına getməyinə baxmayaraq, hələ də çamadanı vermirlər" - GİLEY
Bu gün, 12:41 |
|
|
|
| • "Ömur vəfa etsə, gedib bir-bir bu yerləri ziyarət edəcəyəm" - Xalq artisti
Bu gün, 12:39 |
|
|
|
| • Bəzi yerlərdə arabir duman olacaq - belə deyirlər...
Bu gün, 12:34 |
|
|
|
| • Bəstəkarlar süni intellektə QARŞI - “İnsanlığın sonudur!”
Bu gün, 12:32 |
|
|
|
| • Gəncənin bu məktəbində Əlifba bayramı üçün pul yığılır - DİREKTORDAN REAKSİYA
Bu gün, 12:19 |
|
|
|
| • Təhsil Nazirliyindən Goranboy-Naftalanla bağlı təyinat - ƏMR
Bu gün, 12:17 |
|
|
|
| • Okeanın o tayında NƏYƏ EYHAM EDİRLƏR? - HƏQİQƏTƏN DƏ...
Bu gün, 12:11 |
|
|
|
| • “Azparking”in yeni PUL TƏLƏSİ: - “Narazılıq yarada bilər”
Bu gün, 12:07 |
|
|
|
| • Öldürülüb Kürə atılan 16 yaşlı gəlinin anası yoxa çıxdı - TƏFƏRRÜAT
Bu gün, 12:04 |
|
|
|
|
