Ölkənin sistem əhəmiyyətli kredit-maliyyə qurumlarının müştərilərinin bank kartlarından pul vəsaitlərinin oğurlanması hallarına daha tez-tez rast gəlinir. Bu halı sosial şəbəkələrdə vətəndaşlardan daxil olan şikayətlər göstərir. Ötən günlərdə Milli Qəhrəman Hökumə Əliyevanın atası Cəlil Əliyevə məxsus bank hesabından pul oğurlanması ilə bağlı baş vermiş qalmaqallı hadisə problemi bir daha qabartdı.
Daxili İşlər Nazirliyinin (DİN) Kibercinayətkarlıqla Mübarizə Baş İdarəsi bu dəhşətli cinayəti törətməkdə şübhəli bilinən şəxsi müəyyənləşdirib. Bundan əlavə, istintaq şübhəli ilə axtarışda olan xarici vətəndaşlar arasında əlaqə də müəyyən edib. Bu vəziyyətdə təhlükəsizlik qüvvələri vaxtında reaksiya verib. DİN-in mətbuat xidmətindən verilən məlumata görə, oğurlanmış 80 507 manat məbləğində pul tam şəkildə zərərçəkmişə qaytarılıb.
Lakin əksər hallarda belə cinayətlərin üstü açılmır və itirilmiş pullar vətəndaşlara qaytarılmır – bunu zərərçəkmişlər iddia edirlər. Bank kartlarından pul necə və niyə yoxa çıxır? Mütəxəssislər hesab edirlər ki, bunda çox vaxt vətəndaşların özləri günahkar olur, qeyri-ciddi şəkildə kart məlumatlarını başqalarına həvalə edirlər.
Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) qeyd edir ki, fırıldaqçılar vətəndaşların etibarından sui-istifadə edirlər. Müxtəlif sxemlərə və maliyyə piramidalarına investisiya qoymaqdan sürətli və yüksək gəlir vəd edərək, ödəniş kartı məlumatlarını əldə edirlər. Buna görə də, heç bir halda bu cür məlumatlara, eləcə də “3D Secure” xidmətindən telefonunuza göndərilən kodları başqasına etibar etməməlisiniz.
Rusiya Federasiyası Mərkəzi Bankının Ödəniş Sistemləri və Hesablaşmalar Departamentinin Milli Ödəniş Sisteminin İnkişafı və Nəzarəti Departamenti xəbərdarlıq edib ki, bank işçiləri heç vaxt kart sahiblərindən məxfi məlumatları tələb etmir. Onlayn ödəniş zamanı təhlükəsizlik üçün mütəxəssislər “3D Secure” xidmətinə qoşulmağı və SMS vasitəsilə alınan birdəfəlik paroldan istifadə edərək əməliyyatları tamamlamağı tövsiyə edirlər. Nə olursa olsun, kredit və maliyyə qurumlarının özləri də oğurluğa görə məsuliyyət daşıyırlar.
Bank-maliyyə eksperti Əkrəm Həsənov AYNA-ya şərhində deyib ki, problemlə bağlı hər gün zərərçəkmişlər onunla əlaqə saxlayırlar: “Üstəlik, əsasən iri, sistem əhəmiyyətli kredit və maliyyə institutlarının bank kartlarından vəsaitlər yoxa çıxır. Onun sözlərinə görə, bank kartı sahiblərinin şikayətləri təkcə pul vəsaitlərinin oğurlanması ilə bağlı deyil. Elə olur ki, heç bir şeydən xəbərsiz adamların adına kreditlər alınır”.
“Mən dekabrın 26-da Mərkəzi Bankın sədri ilə görüşdə bu məsələni qaldırdım. Bu problem əsasən iri (sistem əhəmiyyətli) banklara aiddir. AMB rəhbərliyi vəziyyətin nəzarət altında olduğunu desə də, bu, əsasən iri banklarda baş verir, çünki onlar daha çox əməliyyatlar aparırlar və buna görə də problemlər daha çoxdur. Lakin bu, yeganə məsələ deyil. Bunun sadəcə mövcud olmadığı orta və kiçik banklar var. Böyük bankların əsas problemi tamahdır. Bazarın inhisarlaşması öz bəhrəsini verir. Böyük maliyyə institutları çoxlu müştəri cəlb edir və bunun öhdəsindən gələ bilmir və təhlükəsizlik sistemini düzgün qura bilmir”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Bundan əlavə, mütəxəssisin sözlərinə görə, orada kadr potensialı kifayət qədər zəifdir: “Bu bankların rəhbər işçiləri maaşlarından əlavə yüksək mükafatlar da alırlar və buna görə də xərcləri azaltmaq üçün əllərindən gələni edirlər: sıravi işçilərə aşağı maaş verirlər, İT, təhlükəsizlik və digər sahələrə xərcləri azaldırlar. Onlar hər şeyi edirlər ki, ilin sonunda bankın gəliri onun xərclərini xeyli üstələsin və mükafatlarının ölçüsü yüz minlərlə ölçülsün (axı, onların bonusları mənfəətlə bağlıdır). Nəticədə xidmətin keyfiyyəti və təhlükəsizlik səviyyəsi aşağı düşür. Lakin bu da onları narahat etmir. Çünki onların artıq inzibati resurslardan istifadə etməklə geniş müştəriləri və maliyyə resursları var”.
Bu arada aidiyyəti qurumların əməkdaşları hesab edirlər ki, pul oğurluğu ilə bağlı cinayətlərin sayının artmasının əsas səbəbi vətəndaşların bank kartlarından təhlükəsiz istifadə qaydaları ilə bağlı məlumatsızlığıdır. Həmçinin bildirilir ki, DİN-in Kibercinayətkarlıqla Mübarizə Baş İdarəsi belə cinayətlərə qarşı mübarizəni davam etdirir.
Azərbaycan İnternet Forumunun (AİF) prezidenti Osman Gündüz AYNA-ya söyləyib ki, adətən pul yerli bank kartlarına köçürülürsə, günahkarlar tez tapılır: “Bu, daha çox ötən il Daxili İşlər Nazirliyinin Kibercinayətkarlıqla Mübarizə Baş İdarəsi ilə banklar arasında bağlanmış müqavilə ilə bağlıdır. Bu razılaşma nəticəsində baş ofislə banklar arasında məlumat mübadiləsi real vaxt rejimində baş verir və cinayətkarın tutulması polis üçün artıq problem deyil, çünki onlar lazımi məlumatları dərhal alırlar. Əgər pul xarici və ya kriptovalyuta hesablarına köçürülübsə, araşdırma uzun çəkə bilər. Əgər bank bunu tez aşkar edərsə, o zaman vəsaiti geri qaytarmağın ən yaxşı yolu “geri ödəmə”dir. Ən pis halda prosesə xarici banklar, kriptovalyuta birjaları, xarici ölkələrin hüquq-mühafizə orqanları, İnterpol, Avropol və s. qoşulmalıdır”.
Ekspert qeyd edib ki, cinayətkar anonim kripto pul kisələrindən istifadə edərsə və ya kriptovalyuta platforması yüksək səviyyədə anonimlik təmin edərsə, istintaq daha da mürəkkəbləşir: “Bildiyim qədər, son vaxtlar Baş İdarə qonşu ölkələrin müvafiq idarələri ilə əlaqələri gücləndirib və bu istiqamətdə bir sıra uğurlu əməliyyatlar həyata keçirib. Açıqlanan məlumatlar göstərir ki, ötən dövr ərzində kiberpolis həm bu cür cinayətlərin qarşısının alınmasında, həm də kibercinayətkarlıqla mübarizədə mühüm nailiyyətlər əldə edib”.
“Həmçinin başa düşmək lazımdır ki, şəxsi məlumatların və bank məlumatlarının qorunması vətəndaşların özlərinin məsuliyyətidir, çünki cinayətlər heç də həmişə kiberhücumlar, fişinq və ya zərərli proqramlardan istifadə etməklə bank hesabının məhv edilməsi yolu ilə törədilmir. Belə olur ki, vətəndaşlar könüllü olaraq bank kartının rekvizitlərini təqdim edirlər. Təbii ki, banklar bu cür fırıldaqlarla bağlı maarifləndirmə işləri aparmalı və mütəmadi olaraq müştərilərinə məlumat verməlidirlər. Banklar bu prosesə vəsait ayırmalıdır”, - deyə Gündüz vurğulayıb.
Onun fikrincə, AMB və Banklar Assosiasiyası belə hallarda müştəriləri qorumaq üçün hansısa sığorta fondu yarada bilər: “Bundan əlavə, vətəndaşların bu sahədə maarifləndirilməsi üçün “chatbot” sisteminin hazırlanması faydalı olardı. Hazırda qonşu ölkələrdə QR kodlardan istifadə etməklə törədilən kibercinayətlərin sayı artır. Adətən, qonşularımızda baş verənlər bir müddət sonra respublikamıza da çatır. QR kodları skan edilə bilsə də, reklamlarla işləyərkən ehtiyatlı olmaq lazımdır. Şəxsi məlumatlar yönləndirildiyi internet saytları vasitəsilə əldə edilə bilər”.
