Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsinin və digər əmək qanunvericiliyinin tələblərinə əsasən bu hüquq-təminatlar aşağıdakılardır:
1.AR-sı Konstitusiyasının 35-ci maddəsi:Hər KƏSİN ƏMƏYƏ OLAN QABİLİYYƏTİ əsasında sərbəst surətdə özünə fəaliyyət növü, peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququ vardır.
2. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 27-ci maddəsinə əsasən:Hər KƏSİN SOSİAL təminat hüququ vardır. HƏR KƏS QANUNLA müəyyən edilmiş yaş həddinə çatdıqda, xəstəliyinə, əlilliyinə, ailə başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyinə, işsizliyə görə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallarda sosial təminat hüququna malikdir.
3. AR-sı Əmək Məcəlləsinin 16-cı maddəsi:
Əlilliyi olan şəxslə - əlillik səbəbindən əmək müqaviləsini bağlamaq, işdəirəli çəkməkdən İMTİNA edilməsinə, ƏMƏK MÜQAVİLƏSİNƏ xitam verilməsinə və razılığı olmadan başqa işə keçirilməsinə yol verilmir.
4. AR-sı Əmək Məcəlləsinin 16 -cı maddəsi: Əlilliyi olanşəxslərə və sosial müdafiəyə daha çox ehtiyacı olan DİGƏR ŞƏXSLƏRƏ ƏMƏK münasibətlərində güzəştlərin, imtiyazların və əlavə Təminatların müəyyən edilməsi AYRI - SEÇKİLİK HESAB EDİLMİR.
5. AR-sı Əmək Məcəlləsinin 231-ci maddəsi: SƏHHƏTİNƏ görə daha yüngül işdə işləməyə ehtiyacı olan İŞÇİLƏRİ-İŞƏGÖTÜRƏN onların razılığı ilə TİBBİ RƏYƏ UYĞUN OLARAQ daha yüngül müvafiq işə MÜVƏQQƏTİ və ya DAİMİ keçirməyə borcludur.
6. AR-sı Əmək Məcəlləsinin 12 -ci maddəsi:
Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında AR -sı Qanununa UYĞUN olaraq ƏLİLLİYİ OLAN şəxslərindigər şəxslərlə BƏRABƏR səviyyədə əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmasını təmin etmək - İşəgötürənin ən əsas vəzifələrindən biridir
7. AR-sı Əmək Məcəlləsinin 98-ci maddəsi:
Əlilliyi olan işçilər gecə vaxtı yerinə yetirilən işlərə yalnız onların yazılı razılığı və müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın rəyi nəzərə alınmaqla cəlb edilə bilərlər
8. AR-sı Əmək Məcəlləsinin 91-ci maddəsi: Orqanizmin funksiyalarının 61-100 faiz hədd daxilində pozulmasına görə əlilliyi müəyyən edilmiş işçilər üçün36 saatdan artıq olmayan qısaldılmış həftəlik iş vaxtı müəyyən edilib.
9. AR-sı Əmək Məcəlləsinin 94 -cü maddəsi:
İşçinin səhhəti və fizioloji vəziyyəti (ƏLİLLİK, ocümlədən18 yaşınadək sağlamlıq imkanları məhdudluğu), habelə xroniki xəstəliyi olan uşağının və digər ailə üzvünün səhhəti müvafiq tibbi rəyə görə əmək funksiyasının NATAMAM İŞ VAXTINDA yerinə yetirilməsini tələb edərsə, işəgötürən NATAMAM iş vaxtı (iş günü, yaxud iş həftəsi) müəyyən etməlidir
10. AR-sı Əmək Məcəlləsinin 78-ci maddəsi:
İşəgötürən ixtisasları (peşələri) və peşəkarlıq səviyyələri eyni olduqda aşağıdakı şəxslərin işdə saxlanmasına üstünlük verir: şəhid ailəsi üzvü və müharibə iştirakçılarına, həmin müəssisədə istehsalat qəzası, peşə xəstəliyi nəticəsində ƏLİLLİYİ OLAN ŞƏXSLƏRƏ.
11.AR-sı Əmək Məcəlləsinin 79-cu maddəsi:
Müəssisənin ləğv edilməsi istisna olmaqla, müddətindən asılı olmayaraq, Reabilitasiya müəssisəsində və ya subyektlərində müalicə keçən əlilliyi olan şəxslərlə, həmçinin “Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun24.1-ci maddəsində göstərilən işçilər ilə bağlanılmış əmək müqaviləsinin İşəgötürən tərəfindən ləğv edilməsinə yol verilmir.
12. Məşğulluq haqqında AR - sı Qanununun 11-ci maddəsi: DÖVLƏT SOSİAL müdafiəyə XÜSUSİ EHTİYACI OLAN VƏ İŞƏ düzəlməkdə çətinlik çəkən şəxslərə əlavə iş yerləri, sosial müəssisələr yaratmaq,bu işçilərə üçünonlara uyğun təlim proqramları əsasında peşə hazırlığı kursları təşkil etmək, habelə kvota müəyyən etmək yolu ilə əlavə təminatlar verir
13. AR-sı Nazirlər Kabinetinin13 saylı Qərarı:
İşçilərinin sayı 100-dən çox olan idarə və ya müəssisələrdə işçilərin orta illik siyahısayının 5 faizi miqdarında (işçilərin orta illik siyahı sayının 2,5 faizi əlilliyi olan şəxslər, o cümlədən sağlamlıq imkanları məhdud 18 yaşınadək uşaqlar üçün nəzərdə tutulmaqla) əlillər üçün kvota nəzərdə tutulur.
14. Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun 21-ci maddəsi:Əlilliyi olan şəxslərin digər şəxslərlə bərabər səviyyədə əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmaq,o cümlədən açıq,inklüziv və müyəssər iş şəraitində sərbəst seçdiyi və qəbul etdiyi əmək bazarında iştirak etməklə öz yaşayışını təmin etmək hüququ vardır.
15. Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun 21-ci maddəsi: Əmək MÜNASİBƏTLƏRİNDƏ əlillik əlamətinə görə hər hansı ayrı - seçkiliyə yol verilməsi, kollektiv və əmək müqavilələrində digər işçilərlə münasibətdə ƏLİL ŞƏXSLƏRİN əmək hüquqlarının MƏHDUDLAŞDIRILMASI qadağandır.
16. Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun 21-ci maddəsi: Əlilliyi olan şəxsin səhhətinin peşə vəzifələrini yerinə yetirməsinə mane olduğu, yaxud başqa ŞƏXSLƏRİN SƏHHƏTİ və əmək təhlükəsizliyi üçün təhlükə törətdiyi hallar istisna olmaqla, onunla ƏLİLLİK səbəbindən əmək müqaviləsini bağlamaqdan, işdə irəli çəkməkdən imtina edilməsinə, əmək müqaviləsinə xitam verilməsinə və öz razılığı olmadan başqa işə keçirilməsinə yol verilmir.
17. Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun 21-ci maddəsi: Müəssisənin ləğv edilməsi halları İSTİSNA OLMAQLA, MÜDDƏTİNDƏN ASILI olmayaraq, reabilitasiya müəssisəsində və digər reabilitasiya subyektlərində müalicə keçən əlilliyi olan şəxslərlə bağlanılmış əmək müqaviləsinin İŞƏGÖTÜRƏN tərəfindən ləğv edilməsinə yol verilmir.
18.Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsi
119-cu maddə: Orqanizmin funksiyalarının pozulması faizindən, səbəb və müddətindən asılı olmayaraq işləyən əlilliyi olan və o cümlədən sağlamlıq imkanları məhdud olan 18 yaşınadək işçilərə əmək məzuniyyəti 42 təqvim günündən az olmayaraq verilir.
19. İşəgötürənlə - Həmkarlar ittifaqı təşkilatı arasında bağlanmış-KOLLEKTİV müqaviləyə, Əmək müqaviləsinə və ya müəssisənin daxili NORMATİV Xarakterli aktları ilə əlillər üçün ƏMƏK qanunvericiliyində nəzərdə TUTULAN güzəşt və təminatlardan daha üstün şərtlər nəzərdə tutula bilər: mənzil, iş rejimi, əmək haqqı, əmək məzuniyyəti və sair təminatlar.
20.AR Nazirlər Kabinetinin 11 nömrəli Qərarı 4.10-cu m: Tibbi Sosial Ekspert Komissiyası- əlilliyi olan şəxsin ƏMƏK Qabiliyyəti ilə bağlı ƏMƏK ZƏMANƏTİ MÜƏYYƏNLƏŞDİRİLİR.
21. AR Əmək Məcəlləsinin 231-ci maddəsi: Orqanizmin funksiyalarının pozulması və ya əlillik dərəcəsi almış bütün şəxslərin öz arzusu ilə əmək fəaliyyətiilə məşğul olmaq hüququ var. Yalnız Tibbi - Sosial Ekspert Komissiyasının qərarları: ƏSASINDA "ƏMƏK qabiliyyəti yoxdur" rəyi almış şəxslərin əmək və ya işləmək hüququ yoxdur. "Yüngül işdə işləyə bilər" və ya "Oturaq işdə işləyə bilər" kimi şəxslərin işəgötürən tərəfindən yüngül işdə işləməsi üçün müvafiq şəraityaratmaqla işləmək hüququ vardır.
22.Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsi 74-cü maddəsinin c) bəndi ilə əlaqədar QANUNVERİCİLİKLƏ DAHA UZUN MÜDDƏT müəyyən edilməyibsə, əmək qabiliyyətinin fasiləsiz olaraq altı aydan çox müddətə tam itirilməsi ilə əlaqədar işçi əmək funksiyasını yerinə yetirə bilmədikdə və əlillik təyin olunduöu halda əmək müqaviləsi ləğv edilən zaman işəgötürən tərəfindən işçiyə ortaaylıq əmək haqqının 2 misli məbləğində müavinət ödənilir.
23. Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun 23.1- ci maddəsi:Bu Qanunun 22.3-cü maddəsinə əsasən DOST və Məşğul mərkəzi tərəfindən göndərilmiş, habelə işəgötürənlər tərəfindən işə qəbul edilmiş əlilliyi olan şəxslərQanunun 11-ci maddəsinə uyğun olaraq təsdiqedilmiş Fərdi Reabilitasiya Proqramı, Qanunun 23.2- ci maddəsində müəyyən olunmuş əlilliyi olan şəxslərin iş yerlərinin standartları nəzərə alınaraq müvafiq iş yerləri ilə təmin olunurlar.
24. Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun 6 - cı maddəsi: Dövlət əlillik əlamətinə görə hər hansı ayrı-seçkiliyə yol vermədən əlilliyi olan şəxslərə cəmiyyət həyatının bütünsahəsində iştirak etmək üçün digər şəxslərlə bərabər imkanlar, öz fərdi qabiliyyətlərinə və maraqlarına uyğun həyat sürməsi üçünlazımi şərait yaradılmasına, əlilliyə səbəb olan risklərin aradan qaldırılması, azaldılmasına, əlilliyi olan şəxslərin reabilitasiyasına təminat verir.
25. Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun 25 - ci maddəsi: İşəgötürənlər əlilliyi olan şəxsləri sağlam, təhlükəsiz və bu Qanunun 11-ci maddəsində göstərilən Fərdi Reabilitasiya Proqramına uyğun ƏMƏK ŞƏRAİTİ İLƏ təmin edir.
26. Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun 39 -cu maddəsi: Bu Qanunun tələb və ya şərtlərinin pozulmasında təqsirkar olan şəxslər AR - nın Cinayət Məcəlləsi, AR-nın Mülki Məcəlləsinə və Azərbaycan Respublikası İnzibati Xətalar Məcəlləsinə uyğun olaraq məsuliyyət daşıyırlar.
27.Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsi 310-cu maddə: İşçilər, istərsə işəgötürənlər, istərsə də başqa fiziki şəxslər bu Məcəllə ilə və əmək qanunvericiliyi sisteminə daxil olan digər NORMATİV HÜQUQİ aktlarla müəyyən olunmuş hüquqları POZMAĞA , HƏR HANSI ŞƏRTLƏ və ya qaydada məhdudlaşdırmağa görə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada: maddi, intizam, inzibati və cinayət məsuliyyəti daşıyırlar.
Azər Quliyev
Neftçilərin Hüquqlarının MÜdafiəsi Təşkilatının
Eksperti - "DİA-AZ" (dia-az.link)
