Prezident İlham Əliyevin yerli televiziya kanallarına müsahibəsində “Zəngəzur dəhlizi açılmalıdır və açılacaqdır. Ermənistanda bunu nə qədər tez başa düşsələr, o qədər yaxşıdır” deməsi Rusiya mediasında da ciddi müzakirə mövzusu olub. Rusiya mediasında bu barədə yazılarda Ermənistanı Azərbaycanla qorxutmaq cəhdləri daha qabarıq nəzərə çarpır.
Xüsusilə Ermənistanın Avropa Birliyinə üzvlük qərarından sonra İrəvanı qorxutmaq cəhdləri artıb. Şərqşünas, publisist, “Şərq qapısı” Telegram kanalının müəllifi Andrey Ontikov isə “İzvestiya”ya diqqəti Tehranın Zəngəzurla bağlı mövqeyinə yönəldib. Ekspert bu kontekstdə Prezident İlham Əliyevin məlum müsahibəsində əminliklə Zəngəzur dəhlizinin açılacağı fikrinə diqqət çəkib. “İrəvan Tehranın əsas tərəfdaşıdır, Qafqazda mühüm dayağıdır. Əgər Azərbaycan İrəvana qarşı yeni hərbi əməliyyata başlasa, Zəngəzur dəhlizini bağlasa və bununla da Ermənistanı İranla birbaşa quru əlaqəsindən məhrum etsə, bu, bütövlükdə İslam Respublikasının və indiki halda onun regiondakı mövqelərinə növbəti güclü zərbə olar”, - deyə ekspert bildirib.
Zəngəzur dəhlizini özünün “qırmızı xətti” hesab edən və bu dəhlizin açılmasına qarşı çıxan İranın Suriya devrimində yaşadığı şok Tehranın mövqeyində hər hansı ciddi dəyişiklik etməyib.
“Hadisələrin gedişatını nəzərə alsaq, 90 faizlik ehtimalla Azərbaycanın Ermənistana qarşı müharibə aparacağını gözləmək lazımdır. Bu, zaman məsələsidir”. Bu iddia ilə isə İran parlamentinin keçmiş deputatı Robert Beqlaryan çıxış edib. O deyib ki, hazırda dünya ictimaiyyəti Ermənistanın taleyi ilə o qədər də maraqlanmır. Onun sözlərinə görə, İran və Ermənistan bir-birinə qarşı siyasətlərini aydınlaşdırmalıdırlar. “İrəvanın ciddi narahatlığını başa düşmək olar. O cümlədən İrana qarşı sanksiyalar, Yaxın Şərqdə İrana vurulan zərbə, əlavə fəsadlar yaradacaq. Lakin sakit oturub vəziyyətin öz-özünə həll olunacağına ümid etmək olmaz”. Beqlaryan onu da bildirib ki, Zəngəzur dəhlizi məsələsində çoxlu oyunçu və benefisiarları var. “İran da bu danışıqlarda tərəf olmaq istəyir. Amma kənarlaşdırma o deməkdir ki, bundan sonra Tehran faktla üzləşməli olacaq”.
Göründüyü ki, Azərbaycanın Naxçıvan bölgəsi ilə sərbəst əlaqəsini təmin etməsinə maneə yaradan qüvvələr yenidən fəallaşıb. 2020-ci ilin 10 noyabr bəyannaməsinin sonuncu bəndinin icrası artıq beşinci ildir ki, Ermənistanın günahı ucbatından reallaşmır. Belə olduğu halda cürbəcür təxribatçı informasiyalar dövriyyəyə buraxılır. “Vzqlyad” nəşri “Bakının öz kiçik Kanadası var (yaranıb)” başlıqlı təhlil yazısında iddia edib ki, Azərbaycan regionda və dünyada “ümumi çaşqınlıq şəraitində” Zəngəzuru əldə edə bilər. “Azərbaycanın son illərdə əldə etdiyi hərbi uğurları və Ermənistanın milli müdafiə sahəsində aşkar uğursuzluğu fonunda bu cür yanaşma olduqca təsiredici görünür”, - deyə məqalədə bildirilir. Beləliklə, bəzi güclər Zəngəzur dəhlizindən regional münaqişə yaratmaq üçün cəhdlər edirlər. Azərbaycan isə Zəngəzur dəhlizinin hərbi deyil, siyasi-diplomatik həllində maraqlıdır. Ölkəmizdəki ekspertlərin isə məsələyə fərqli yanaşmaları var.
Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin icraçı direktoru Sahib Məmmədov “Yeni Müsavat”a açıqlamasında iddiaların əssassızlığını konkret arqumentlərlə əsaslandırdı: “Prezident İlham Əliyev ilk dəfə deyil ki, bu fikirləri səsləndirir. Yəni o, Zəngəzur dəhlizinin açılacağı barədə əvvəllər də dəfələrlə fikir bildirib. Bu baxımdan Rusiya mediasının yazdığının ciddi əsası yoxdur. Azərbaycan bu məsələdə milli maraqlarından çıxış edir. Beynəlxalq praktikada bir dövlət öz anklav ərazisinə, yaxud bir neçə hissədən olan ərazilərinə nəqliyyat keçidini təmin etmək üçün başqa dövlətin ərazisindən istifadə edir. Bu halda dövlətin yükləri, sərnişinlər və nəqliyyat vasitələri yoxlanılmadan keçir və yolun sahibinə, yaxud istismar edən operatora yol haqqı ödəyir. Əvvəl-axır bu dəhliz mütləq açılmalıdır. Əlbəttə, sülh danışıqlarının nəticəsi olarsa və silah müqaviləsi bağlanarsa, o zaman bu nəqliyyat dəhlizinin açılmasından Ermənistan kifayət qədər bəhrələnəcək. Əgər Ermənistanın "başı öz əlində olsaydı", o zaman bəlkə də məsələ artıq həllini tapmışdı". O ki qaldı Ermənistan-Avropa İttifaqı əməkdaşlığına, S.Məmmədov qeyd etdi ki, şəxsən o, bu məsələnin perspektivinə inanmır: “Yəni Ermənistanın yaxın illərdə Avropa İttifaqına üzv olması mümkün olmayacaq. Hansısa viza asanlaşdırması və ya vizasız gediş-gəliş mümkün ola bilər. Daha hansısa inteqrasiya prosesləri baş verə bilər. Amma bu prosesin dərinləşməsinə mane olan çoxsaylı amillər var. Avropa İttifaqında vahid sərhəd, o cümlədən vahid gömrük sərhədi mövcuddur və bu üzvlük üçün vacib olan şərtdir. Ermənistanın isə heç yunan Kipri kimi su sərhədi bağlantısı da mövcud deyil. Gürcüstanın Avropa İttifaqına üzv olması bir qədər də dumanlı göründüyü üçün gələcəkdə vahid sərhədin olması mümkünsüz görünür. Məncə, bunu Avropa İttifaqında da, elə Ermənistanın özündə də yaxşı bilirlər. Sadəcə, indi bir-birindən bəhrələnirlər”.
S.Məmmədov qeyd etdi ki, Azərbaycan məsələləri diplomatik və danışıqlar yolu ilə həll etmək istəyir: "Sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası, Zəngəzur nəqliyyat dəhlizinin işə salınması, Ermənistanla davamlı sülhün təmin edilməsi istiqamətində Azərbaycan səylərini davam etdirir. Ermənistan isə hər vəchlə prosesi uzadır və paralel olaraq silahlanır, Azərbaycana qarşı informasiya və beynəlxalq hüquq müstəvisində davanı davam etdirir”.
Siyasi şərhçi Məhəmməd Əsədullazadə isə bildirdi ki, Ermənistan Zəngəzur dəhlizinin açılması perspektivini anlayır: “Geosiyasi proseslər məhz bu dəhlizin açılmasını ehtiva edir. Prezident İlham Əliyev Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı İrəvana çox ciddi mesajlar verdi. Bundan sonra Ermənistan tərəfi Zəngəzur dəhlizinə yalnız Ermənistanın nəzarət edəcəyi bəyanatını verdi. Göründüyü kimi, rəsmi İrəvan da dəhlizin açılmasını qəbul etmək məcburiyyətindədir. Rusiya tərəfi dəhlizə nəzarət etməyə çalışır. Bunun üçün 10 noyabr birgə bəyannaməsini gündəmə gətirir. Rusiya da görür ki, Ermənistan prinsipcə, dəhlizin açılmasına razıdır. Amma dəhlizə nəzarəti Rusiyaya vermək istəmir. Rusiya Ermənistanı Azərbaycanla təhdid etməyinə gəldikdə, ümumiyyətlə, rəsmi Bakının dəhlizlə bağlı mövqeyi aydındır və bu, yalnız danışıqlarla açılacaq”.
M.Əsədullazadə də əminliklə bildirdi ki, Azərbaycanın Ermənistana hücum etmək niyyəti yoxdur: “Rusiya və İran bu tezisləri ortaya atmaqla regionda etimadsızlıq yaratmaq və sülhə mane olmaq istəyirlər. Həmçinin niyyət dəhlizin açılmasının qarşısını almaqdır. Amma bu, mümkün olmayacaq. Regional şərtlər dəyişib və Türkiyə də prosesdə aktivdir. Məhz Ankara dəhlizin açılması ilə bağlı Ermənistana ciddi mesajlar verib. Bundan sonra iki ölkə arasında sərhədlər açıla bilər. İran tərəfi dəhlizlə bağlı Türkiyə ilə danışıqlar aparır. Tehranın Yaxın Şərq siyasəti iflas olduğu üçün Cənubi Qafqaz siyasəti də eyni aqibətlə üzləşib. Tehran bilir ki, prosesdə Türkiyə varsa, dəhliz açılacaq”.
Ekspert qeyd etdi ki, İran prezidentinin Moskvaya səfərində Vladimir Putinlə Zəngəzur dəhlizinin açılması perspektivləri əsas müzakirə predmeti ola bilər: “Tehran və Moskva Cənubi Qafqazda dəhlizlə bağlı ortaq mövqedən çıxış edəcək. Əgər Ermənistan nəzarəti Moskvaya vermirsə, Moskva onun açılmasına qarşı olacaq. Bu istiqamətdə Tehran Moskvadan dəstək almağa çalışacaq. Ermənistan da məhz Rusiya və İranla münasibətləri gərgin olduqdan sonra Zəngəzur dəhlizini açmaqla tam şəkildə blokadadan çıxmağa çalışacaq”.
