Məşhur rusiyalı politoloq Mixail Neyjmakov AYNA-ya müsahibəsində Yaxın Şərq və Cənubi Qafqazda baş verən proseslər, mövcud vəziyyət və perspektivlər barədə fikirlərini bölüşüb. Beləliklə:
- Bəşər Əsəd rejimi süqut etdi, Suriya müxalifəti hakimiyyətə gəldi. Suriyanın gələcəyi ilə bağlı proqnozunuz necədir? Sizcə, Suriyada Liviya ssenarisinin təkrarını gözləməliyikmi? Yəni Suriya Müəmmər Qəddafinin öldürülməsindən sonra Liviyada olduğu kimi xaosa qərq olacaqmı?
- Aydındır ki, Suriyanın 2011-ci ildən əvvəlki vəziyyətə qayıtması, nisbi desək, Dəməşqdəki mərkəzi hökumətin Colan təpələri istisna olmaqla, ölkənin demək olar ki, bütün beynəlxalq səviyyədə tanınan ərazisinə nəzarət etdiyi zamana dönməsi yaxın gələcəkdə mümkün deyil. Ən azı, orta müddətli perspektivdə Suriyada heç bir hökumətin nəzarətində olmayan əhəmiyyətli ərazilər qalacaq. O cümlədən eyni kürd bölgələri. Çox güman ki, Ankara vaxtaşırı suriyalı kürd birləşmələrinin hərbi potensialını zəiflətmək üçün addımlar atacaq - birbaşa (ordunun qüvvələri ilə) və ya Suriya daxilində tərəfdaşlarının qüvvələri ilə hərəkət edəcək.
Burada çox şey ABŞ-ın bu vəziyyətdə birbaşa iştirakının dərəcəsindən asılıdır. Donald Trampın yeni dövründən çoxları Amerika qoşunlarının Suriyadan tamamilə çıxarılmasını gözləyirdi. Lakin sonda, hətta ilk prezidentlik müddətində belə, o, bir neçə dəfə, məsələn, 2019-cu ilin fevralında İsraili qorumaq üçün ölkədə Amerika hərbi mövcudluğunun zəruriliyini əsas gətirərək, bu məsələ ilə bağlı mövqeyini dəyişdi. Çox güman ki, yeni Tramp administrasiyası dövründə ABŞ-ın Suriyadakı hərbi varlığı hələ də qalacaq. Və bu, ən azı, Ankara və onun müttəfiq qüvvələrinin suriyalı kürdlərə təzyiqlərini məhdudlaşdıran amil ola bilər. Ümumiyyətlə, aydındır ki, bu, Suriyanın parçalanmasının davam etməsinə şərait yaradacaq çoxsaylı amillərdən yalnız biridir.
- Şübhəsiz ki, Əsəd rejiminin devrilməsi Rusiya və İranın Yaxın Şərqdəki mövqelərinə təsir etdi. Sizcə, Moskva və Tehran hakimiyyət dəyişikliyinə qədər, yumşaq desək, nə Rusiyanın, nə də İranın marağında olan bir qüvvə ilə diplomatik əlaqələr qurmağa razılaşarmı?
- İranın bir sıra media resursları artıq başqa şeylərlə yanaşı, bu strukturun İsraildən uzaqlaşması şərti ilə Tehranla Suriyadakı keçid hökuməti arasında təmasların mümkünlüyünü qeyd edib. Eyni zamanda, İranın Ali dini lideri Əli Xameneyinin Suriyada baş verənlərin arxasında ABŞ və İsrailin dayanması ilə bağlı bəyanatı bir daha nümayiş etdirə bilər ki, İran hakimiyyətinin Suriyanın keçid hökuməti ilə ictimai təmasları, ən azı yaxın gələcək üçün məhdudlaşacaq. Çox güman ki, İran ilk mərhələdə Suriyanın yeni keçid hökumətinə qeyri-rəsmi kanallar, eləcə də Ankaranın vasitəçiliyi ilə yaxınlaşacaq.
Rusiya məmurlarının ictimai mövqeyi indi, ümumiyyətlə, daha güzəştlidir. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarovanın “Rusiyanın tarixən dostluq münasibətləri olan Suriya xalqı ilə həmrəylik”lə bağlı ehtiyatlı şərhini yada salaq. Moskva üçün Suriyadakı Rusiya hərbi bazalarının gələcək taleyinə aydınlıq gətirmək təbii ki, vacibdir. Burada Ankaranın vasitəçiliyi də təbii ki, rol oynaya bilər.
Lakin Rusiyanın Dəməşqlə işləmək taktikasını inkişaf etdirmək üçün vacib sual Suriyadakı qüvvələr nisbətinin yaxın həftələr və aylarda nə dərəcədə dəyişə biləcəyidir. Daha doğrusu, Moskva Dəməşqdə siyasəti müəyyən edə biləcək və onların hər birinin siyasi çəkisinin necə dəyişəcəyinə nəzarət edə biləcək geniş spektrli əsas fiqurlara çatmaq üçün kanallar tapmağa çalışacaq. Ən azı növbəti il üçün davamlı razılaşmaların əldə olunması üçün yaxın gələcəkdə Suriyada dəqiq kiminlə danışmağın mümkün olacağını anlamaq vacibdir.
- Yaxın Şərqin geosiyasi düyününün açılmasında Türkiyə ən güclü aktor oldu. Sizcə, Türkiyənin Yaxın Şərqdəki rolunun artması və Cənubi Qafqazdakı vəziyyət buna təsir edəcəkmi? Söhbət İrəvanla Bakı arasında tezliklə sülh sazişinin imzalanmasından gedir. Və bu məsələdə nikbinlik həm Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, həm də xarici işlər naziri Hakan Fidan tərəfindən ifadə edilib...
- Suriyadakı bütün hadisələrdən sonra Ankaranın imkanları təbii olaraq artıb. Ancaq onu da nəzərə almaq lazımdır ki, yeni imkanlar həm də resursların investisiyasını tələb edir. Yəni Türkiyənin diqqəti indi daha çox Suriyaya yönələcək. Ankara Suriya kürd qüvvələrinin hərbi potensialını mümkün qədər zəiflətmək üçün vəziyyətdən istifadə etməyə çalışacaq. Eyni zamanda, Türkiyə indi Əhməd əl-Şaraanın eyni tərəfdaşlarını nəzarətdə saxlamağa imkan verəcək mexanizmləri gücləndirməyə çalışacaq. Bütün bunlar Ankaradan əlavə səylər tələb edəcək ki, bu da təbii ki, diqqəti maraqların olduğu digər bölgələrdən tamamilə yayındırmayacaq, əksinə qüvvələrin nəzərəçarpacaq bir hissəsini (maliyyədən tutmuş imkanlara, məsələn, kəşfiyyat xidmətlərinə qədər) Suriya istiqamətinə yönəldilməyə məcbur edəcək.
Bakı ilə danışıqlar prosesi çərçivəsində İrəvanın taktikası üçün Suriya ətrafındakı vəziyyət deyil, gələcək Donald Tramp administrasiyasının Ermənistan və Azərbaycanla bağlı seçəcəyi xətt önəmli olacaq. Məsələn, qeyd edək ki, Paşinyan artıq Parisdə Trampla görüşüb. Yaxud Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin rəhbəri Suren Papikyan dekabrda ABŞ-a səfər etdi - təbii ki, orada rəsmi görüşlər, ilk növbədə, Pentaqonun istefaya gedən rəhbərliyi ilə, həm də hərbi-sənaye kompleksinin nümayəndələri ilə görüşlər keçirdi. Bu səfər zamanı Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin nümayəndə heyəti ilə Trampın gələcək administrasiyasına yaxın şəxslər arasında qeyri-rəsmi təmaslar da olduqca mümkün idi.
Hətta gələcək Tramp administrasiyasının Cənubi Qafqazdakı vəziyyətlə bağlı daha təcrid olunmuş mövqeyi İrəvanı Bakı ilə danışıqlar prosesi çərçivəsində güzəştlərə getməyə daha da sövq edə bilər. Əksinə, Vaşinqtonun İrəvana əlavə diqqət göstərə biləcəyinə dair işarələr (məsələn, mürəkkəb ABŞ-Gürcüstan münasibətləri və ehtimal ki, İrana təzyiqlərin artması fonunda) Nikol Paşinyanı Bakı ilə danışıqlar çərçivəsində öz xəttini daha fəal müdafiə etməyə sövq edə bilər. Ümumiyyətlə, qarşıdakı həftələrdə hər iki tərəf gələcək ABŞ Respublikaçı administrasiyasının ilk addımlarını gözləyəcək və 2025-ci ilin fevral-mart aylarının sonuna kimi Bakı-İrəvan xətti üzrə danışıqlar prosesinin əlavə intensivləşdirilməsi şansları daha yüksəkdir.
