Türk dövlətləri vahid hərbi blokda birləşə bilərlərmi?

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) üzv ölkələrin Dövlət Başçıları Şurasının sammitində çıxışı zamanı 2026-cı ildə Azərbaycanda TDT-yə üzv ölkələrin birgə hərbi təlimlərinin keçirilməsini təklif edib.

“Ölkələrimiz arasında hərbi, müdafiə və təhlükəsizlik sahələrində geniş əməkdaşlığı nəzərə alaraq, 2026-cı ildə Azərbaycanda Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv dövlətlərin birgə hərbi təlimlərinin keçirilməsini təklif edirik”, – Azərbaycan prezidenti başçısı bildirib.

Qeyd edək ki, Qəbələdə keçirilən TDT Dövlət Başçıları Şurasının XII sammitinin mövzusu da təklifə uyğun olub – regional sülh və təhlükəsizlik.

Hazırda təşkilatın tərkibinə Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkiyə və Özbəkistan daxildir. Macarıstan və Türkmənistan müşahidəçi statusuna malikdir. TDT-in qərargahı İstanbulda yerləşir.

Xatırladaq ki, Prezident Əliyev hələ Astana sammitində müdafiə və müdafiə sənayesi sahələrində əməkdaşlığın genişləndirilməsinə çağırmışdı.

Digər maraqlı xəbər – Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin müdafiə sənayesi qurumları rəhbərlərinin ikinci iclası 2026-cı ildə Bakıda keçiriləcək. Bu barədə XII sammitin yekununda qəbul edilən Qəbələ Bəyannaməsində qeyd olunur.

Azərbaycan xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov sammit çərçivəsində keçirilən mətbuat konfransında da qeyd edib ki, TDT ölkələri təhlükəsizlik, hərbi və müdafiə sənayesi sahələrində əməkdaşlığı inkişaf etdirməyə davam edəcəklər.

TDT indiyədək əsasən mədəniyyət, təhsil və iqtisadi inteqrasiya sahələri ilə assosiasiya olunurdu. Lakin dünya dəyişir və bununla yanaşı təşkilatın gündəliyi də dəyişir. Təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq da artıq zərurətə çevrilir.

Bu gün dünya sistemli qeyri-sabitlik mərhələsini yaşayır. Regional münaqişələr, böyük dövlətlərin rəqabəti, hibrid müharibələr, terror – bütün bunlar, hətta ənənəvi olaraq hərbi bloklardan uzaq duran dövlətlər üçün belə, daha sıx qarşılıqlı əlaqə tələb edir.

TDT-in tərkibinə çox fərqli ölkələr daxildir: Türkiyə NATO üzvüdür, böyük ordusu və inkişaf etmiş müdafiə sənayesi var; Qazaxıstan və Qırğızıstan KTMT-nin üzvləridir və hərbi siyasətdə məhdud suverenliyə malikdir; Azərbaycan müharibə keçmiş, ordusunu gücləndirən dövlətdir.

Bu gün çoxları belə bir sual üzərində düşünür: hərbi əməkdaşlıq TDT ölkələrinə nə verə bilər? Zamanla bu təşkilat hərbi bloka çevrilə bilərmi? Bu halda KTMT (Qazaxıstan və Qırğızıstan üzv dövlətlərdir) və NATO (Türkiyə üzv dövlətdir) münasibətləri necə tənzimlənəcək? Təlimlər hansı ölkələrə və ya təhdidlərə qarşı yönələcək?

Müstəqil siyasi ekspert Nəsimi Məmmədli Pressklub.az saytına açıqlamasında bununla bağlı fikirlərini bölüşüb.

Onun sözlərinə görə, artan regional və qlobal təhdidlər fonunda türkdilli dövlətlər arasında müxtəlif istiqamətlər üzrə inteqrasiya prosesi sürətlə inkişaf edir. “Əslində, gələcəkdə TDT-nin daha sıx iqtisadi, siyasi və hərbi ittifaqa çevrilməsi üçün ciddi maneə yoxdur. Əksinə, bu dövlətləri bir-birinə yaxınlaşdıran çoxsaylı subyektiv və obyektiv amillər mövcuddur.
Birinci mərhələdə bu dövlətlər arasında ikitərəfli münasibətlər dərinləşməlidir. İkitərəfli əlaqələrin inkişafı çoxtərəfli münasibətləri də gücləndirəcək. Bu dövlətləri artıq dil, din, tarixi-mədəni və siyasi bağlar birləşdirir. Bu amillər eyni zamanda cəmiyyətlərin aşağıdan yuxarıya inteqrasiyası üçün əlavə imkanlar yaradır.
Bu dövlətlərin əksəriyyəti təbii resurslarla zəngindir, coğrafi mövqeləri isə böyük strateji əhəmiyyət daşıyır. Qlobal və regional hərbi-siyasi rəqabətin artdığı şəraitdə TDT-in ümumi prinsiplər üzərində birliyi və əməkdaşlığı həyati zərurətə çevrilib”, – deyə politoloq vurğulayıb.

Onun fikrincə, bu ölkələrin hərbi və təhlükəsizlik sahəsində ortaq maraqlarını birlikdə müdafiə etmək potensialı var. “Xüsusilə son illərdə Türkiyənin hərbi sənayesi sürətlə inkişaf edir. Azərbaycan da hərbi baxımdan Türkiyədən geri qalmır. Bu format getdikcə Mərkəzi Asiya dövlətləri üçün də daha cəlbedici olur.
Rusiya tərəfindən yaradılmış KTMT faktiki olaraq işləmir və hərbi əməkdaşlığa mane olmaq imkanına malik deyil. Ermənistanla Azərbaycan arasında müharibə zamanı təşkilatın üzvləri Ermənistanın tərəfində dayanmadı. Bundan başqa, Mərkəzi Asiya ölkələri də Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsində onun yanında yer almadı. Digər tərəfdən, Mərkəzi Asiya dövlətləri üçün əsas təhlükələrdən biri Rusiyanın aqressiv siyasətidir.

Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, bütün mövcud hərbi-siyasi ittifaqlarda ciddi fikir ayrılıqları var. Təhlükəsizlik maraqları çox vaxt üst-üstə düşmür. Buna görə də gələcəkdə Türkiyə, Mərkəzi Asiya ölkələri və digər tərəfdaş dövlətlərin vahid hərbi blokda birləşməsi istisna deyil”, – Nəsimi Məmmədli qeyd edib.