Bakıda Türkiyə ilə İsrail danışıqları: barışıq olacaqmı?

Prezidenti İlham Əliyev bir neçə gün əvvəl İsrailin Azərbaycanda yeni təyin olunan səfiri Ronen Krauszun etimadnaməsini qəbul edib. Yeni səfir bundan az sonra Haqqın.az-a müsahibə verib. O, İsrail-Türkiyə münasibətlərindəki gərginliyə də toxunub.

“Sizcə, Ankara ilə Tel-Əviv arasındakı münaqişə Fələstin məsələsi ilə məhdudlaşır, yoxsa bu, regionda nüfuz uğrunda daha geniş mübarizənin nəticəsidir” sualına yəhudi səfir belə cavab verib: “İsrail bir çox problemlərlə üzləşir. Əsas təhdidlərimiz İranın dəstəklədiyi qüvvələrlə bağlıdır, ona görə də biz vaxtaşırı hərbi əməliyyatlar keçirməyə məcbur oluruq. Tehran tərəfindən də dəstəklənən Yəmən husilərinə qarşı fəaliyyətimiz davam edir.

Türkiyəyə gəlincə, sizə xatırlatmaq istərdim: 2023-cü il oktyabrın 7-dək ölkələrimiz arasında münasibətlər tədricən yaxşılaşırdı. Əvvəlki illərdə siyasət, müdafiə, biznes sahələrində səmərəli əməkdaşlığımız olub. İsraillilər Türkiyədə istirahət etməyi, Antalya, Kəmər, İstanbul və Ankaranı ziyarət etməyi sevirdilər. Qarşılıqlı əlaqə səviyyəsi görünməmiş dərəcədə yüksək idi; xarici şirkətlər arasında İsrailə ən çox uçuşu Türk Hava Yolları həyata keçirib. Təəssüf ki, bu gün bu əlaqələr kəsilib".

Səfir deyib ki, münasibətlərdəki gərginliyə baxmayaraq, əlaqələrin bərpası üçün perspektiv var: “İsrail əvvəlki əməkdaşlıq səviyyəsinə qayıtmağa hazırdır, lakin yəhudi dövlətini tənqid etməsi bəzən diplomatik normalardan kənara çıxan Ankaradan çox şey asılıdır. Bu problemləri aradan qaldıra bilsək, yenidən güclü əlaqələr qura bilərik”.

Səfir Türkiyə ilə İsrail arasında Bakıda məxfi danışıqların aparıldığı barədə məlumatlara münasibət də bildirib. “Mən ilk növbədə Azərbaycana vasitəçilik səylərinə görə təşəkkür etmək istərdim. Bu məsələdə Bakının rolu son dərəcə müsbətdir və bu, hər iki tərəfə danışıqlar masasına qayıtmağa kömək etdi. Bu, mühüm addımdır və bunun sayəsində çətin məsələləri və çağırışları, o cümlədən Türkiyənin Suriyadakı rolunu müzakirə edə bildik. Suriya İsrailin qonşusudur və bu kontekstdə suriyalılarla aydın əlaqələr qurmalıyıq. İnanıram ki, Azərbaycanın vasitəçiliyi ilə biz tərəqqiyə nail olacağıq və bir-birimizi daha yaxşı başa düşəcəyik”.

Yada salaq Prezident İlham Əliyev “Əl-Ərəbiyyə” telekanalına müsahibəsində bu barədə danışıb. “Biz iki ölkə arasında normallaşma üçün imkan yarandığını görəndə yardımçı olmağa çalışırıq. Türkiyə ilə İsrail arasında normallaşmanın birinci mərhələsində Azərbaycanın rolu hər iki ölkə tərəfindən qiymətləndirilib. Bilirsiniz ki, İsrail Prezidenti İsxak Hersoq Türkiyəyə səfər etdi. Biz şad olduq ki, iki ölkə arasında ümumi dil tapılır. Hazırda isə Türkiyə ilə İsrail arasında münasibətlər hər zaman olduğundan daha gərgindir. Ona görə də əgər bizdən kömək etmək xahiş olunsa, biz bunu edərik. Əgər edilməsə, ola bilsin ki, biz, sadəcə olaraq, ümumi dil tapmağa yardım etmək üçün çox da ictimailəşdirilməyən diplomatik səylər göstərməyə çalışarıq”, - deyə dövlət başçısı bildirib.

Türkiyə-İsrail münasibətləri Azərbaycan üçün son dərəcə vacib və həssas bir məsələdir. Xüsusilə bu münasibətlərin gərginliyin pik həddinə çatdığı, Qərb mediasında hətta İsrail-Türkiyə müharibəsi ehtimalının müzakirə olunduğu bir dövrdə, Azərbaycanın bütün gücü ilə proseslərin müsbət məcraya yönəlməsinə, iki ölkə arasında yeni, nikbin, hər iki tərəf üçün sərfəli və şərəfli bir səhifənin açılmasına çalışması, təkcə əsl dost və müttəfiq davranışı deyil, eyni zamanda, təbii və məsuliyyətli mövqedir.

Yaxın Şərq üzrə politoloq Rüstəm Tağızadənin sözlərinə görə, hər bir ölkənin milli maraqları var. Onun fikrincə, Türkiyə ilə İsrailin maraqları Suriyada daha çox toqquşur: “Düşünürəm ki, burada druzlarla bağlı İsrailin istəkləri müəyyən qədər nəzərə alındı. Çünki əks halda, Türkiyə ilə İsrailin hərbi qarşıdurması baş verə bilərdi. Burada Azərbaycanın böyük rolu oldu və Bakıda keçirilən görüşlər təsir etdi”.

R.Tağızadə hesab edir ki, Türkiyə Qəzza məsələsini həll etmək istəyir, amma daha ciddi təsir mexanizmləri olmalıdır: “Ancaq əsas məsələ odur ki, İsraillə Türkiyə arasında hərbi insident gözlənilmir. Bu gərginlik var idi. Sadəcə, hər iki tərəfin güclü orduları var və eskalasiya onların zəifləməsinə səbəb ola bilərdi.

Türkiyədə fəaliyyət göstərən siyasi ekspert Ramiyə Məmmədova Azərbaycan qədər Ankara-Tel-Əviv barışığında maraqlı olan üçüncü tərəf görmür. Onun bildirdiyinə görə, bu gərginliyi yenidən alovlandıran baş nazir Netanyahunun qondarma erməni soyqırımını tanıması oldu və rəsmi Ankara sərt reaksiya verdi: “İsrailin Qəzzada həyata keçirdiyi əməliyyatlar nəticəsində minlərlə dinc fələstinli qətlə yetirilir. Onların sırasında uşaqlar, qadınlar çoxluq təşkil edir. Azərbaycan antiterror əməliyyatında bir dinc erməniyə güllə atmadı. Amma İsrail HƏMAS-la savaşda mülki əhali faktorunu nəzərə almır və beynəlxalq təzyiqlər də yetərli deyil. Bununla belə yəhudi baş nazir qondarma soyqırımdan danışır. Ona görə də Türkiyə ilə İsrailin əsas gərginlik nöqtəsi Fələstin bölgəsidir. Burada qətliamlat törədən tərəf Ankaranı uydurma genosiddə ittiham edir”.

Təhlilçinin sözlərinə görə, tərəflərin gərginliyə səbəb olan ikinci yeri Suriyadır: “Azərbaycan Türkiyə ilə qardaş və müttəfiq dövlətdir, İsraillə isə strateji tərəfdaşlıq, səmimi əlaqələr var. Ona görə də rəsmi Bakı qədər barışıqda maraqlı olan üçüncü tərəf görməzsiniz. Çünki biri müttəfiq, biri strateji tərəfdaş. Onların toqquşması bizə sərf etmir. Azərbaycan çalışır ki, tərəf saxlamasın. O baxımdan, Bakıda son danışıqlar müəyyən qədər irəliləyişə səbəb olub. Ən azından hərbi qarşıdurma ritorikasından çəkiliblər. Sadəcə, Netanyahunun son bəyanatı vəziyyəti təzədən gərginləşdirir”.

Ekspert əlavə edib ki, Azərbaycan regional bir aktora çevrilməkdədir və bunu güc mərkəzləri də müşahidə edirlər: “Bakı ilk dəfə deyil ki, Türkiyə ilə İsrail barışığına can atır. Bir neçə il qabaq da buna nail olub. Eyni zamanda ABŞ Azərbaycanın bu mövqeyini bəyənir. Xüsusən də Tramp administrasiyası Bakının vasitəçilik rolunu dəyərləndirir. Nəzərə alaq ki, ABŞ lideri İsraillə, Amerikadakı yəhudi komitəsi və yevangelistlərlə çox sıx əlaqələrə malikdir, həmçinin Türkiyə lideri Ərdoğanı özünə dost hesab edir. Azərbaycan Prezidentini də dostu sayan Trampın indi Türkiyə-İsrail danışıqlarında Bakının rolunu qiymətləndirməsi göz qabağındadır”.

“Yeni Müsavat”