Krım türkləri Moskvanı yandırdı...

Musavat.com xəbər verir ki, Azərbaycanın sabiq xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarov sosial şəbəkədə yayımladığı qısa, lakin çox mənalı mesajla Rusiyanın tarixi keçmişinə və bugünkü işğalçılıq siyasətinə sərt eyham vurub:

“1700-cü ilə qədər Moskva Krım xanına xərac verirdi… qısaca “ponaexavşiy” (gəlmələr) haqqında”.

Bu mesaj həm Rusiyanın imperiya təfəkkürünə, həm də hazırda Krımda baş verənlərə tarixi kontekstdə kəskin bir cavab kimi qiymətləndirilir. Çünki bu gün Krım üzərində nəzarətə iddialı olan Rusiya, bir vaxtlar bu ərazinin sahiblərinə boyun əyirdi.

Musavat.com qısa şəkildə xatırladır ki, Krım xanlığı 1441-ci ildə Əmir Hacı Girayın rəhbərliyi ilə qurulmuş və sonrakı dövrlərdə Osmanlı imperiyasının vassal dövləti olmuşdu. Lakin bu, formal asılılıq idi – Krım xanları daxili və xarici siyasətdə kifayət qədər müstəqil hərəkət edirdilər. Xüsusilə Şimal çarlıqlarına – Moskva və Kazan istiqamətinə mütəmadi hərbi yürüşlər təşkil olunur, böyük sayda əsir və xərac əldə edilirdi.

Bu yürüşlər bir növ Krım xanlığının iqtisadi modeli olmuşdu. Əsir bazarı, xərac və hərbi təzyiq vasitəsilə Krım, Moskva üzərində real hegemonluq qurmuşdu. Bu hegemonluğun ən parlaq təzahürü 1571-ci ildə Krım xanı Devlet I Girayın Moskvaya yürüşü və şəhəri yandırması oldu. Həmin dövrdə Moskva çarı Krım xanına illik xərac ödəməyə məcbur qalmışdı.

Tofiq Zülfüqarovun paylaşmasında qeyd edilən 1700-cü il təsadüfi deyil. Həmin il Osmanlı imperiyası ilə Rusiya arasında bağlanan "Nyuçastı sülhü" Krım xanlığının Rusiya üzərindəki təzyiqini formal olaraq dayandırdı. Bu, artıq güclənməkdə olan Moskvanın regiondakı ilk siyasi üstünlük mərhələsinin başlanğıcı idi. Amma Krımın Moskva üzərindəki əsrlik hökmranlıq tarixi silinməz şəkildə qalır.

2014-cü ildə Rusiya beynəlxalq hüququ açıq şəkildə pozaraq Krım yarımadasını işğal etdi və ilhaq etdiyini elan etdi. Ukrayna bu addımı tanımadı və bu günədək Krımın geri qaytarılması ilə bağlı mübarizəsini davam etdirir.

Azərbaycan və Türkiyə də daxil olmaqla bir çox dövlətlər, o cümlədən Avropa İttifaqı və NATO ölkələri Krımı Ukraynanın ayrılmaz tərkib hissəsi kimi tanımağa davam edir. Rusiya isə bölgədə hərbi bazalar qurur, əhalinin tərkibini dəyişdirir və Krımı geosiyasi rıçaq kimi istifadə edir.

Tofiq Zülfüqarovun paylaşdığı tarixi faktlar bir daha göstərir ki, bugünkü güc nisbətləri dəyişkəndir, amma tarixi reallıq daim mövcuddur. Rusiya bu gün Krımı işğal etdiyini gizlətməyə və “tarixi torpaq” ritorikası ilə haqlı çıxmağa çalışsa da, tarix göstərir ki, Krım uzun müddət Rusiyanı diz çökdürən bir qüvvə olub.

Bu səbəbdən Azərbaycanın sabiq xarici işlər nazirinin paylaşımı yalnız keçmişin xatırlatması deyil, həm də bugünkü beynəlxalq hüquq və tarixi ədalət mübarizəsinə dəstək xarakteri daşıyır.

Musavat.com