Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski Rusiyanın Ukraynaya qarşı təcavüz cinayəti üzrə Xüsusi Tribunalın yaradılması haqqında Sazişin ratifikasiyasına dair sənədləri imzalayıb. İyunun 26-da isə Ukrayna Avropa Şurası ilə bu Sazişi imzalayıb. Yeni yaradılmış tribunal Haaqadakı Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsindən (BCM) nə ilə fərqlənir və bu addım bizi günahkarların cəzalandırılmasına yaxınlaşdırırmı?
Xüsusi Tribunalın yaradılması haqqında Saziş təcavüz cinayətinə görə məsuliyyətə cəlb etmək üçün effektiv mexanizmin olmamasına beynəlxalq ictimaiyyətin cavabıdır. Nizamnamənin 1-ci maddəsinə əsasən, Tribunal Ukraynaya qarşı təcavüzə görə ən böyük məsuliyyət daşıyan şəxsləri araşdırmaq, ittiham irəli sürmək və mühakimə etmək səlahiyyətinə malikdir. Söhbət ilk növbədə Rusiya Federasiyasının işğal qərarı verən ən yüksək siyasi və hərbi liderlərindən gedir.
Beynəlxalq hüquqa görə, təcavüz soyqırımı, müharibə cinayətləri və insanlığa qarşı cinayətlərlə birlikdə dörd əsas beynəlxalq cinayətdən biridir.
Niyə BCM deyil? Təcavüz cinayəti həqiqətən də BCM-in Roma Statutunda nəzərdə tutulub. Lakin təcavüz cinayətinə dair yurisdiksiya məhdudiyyətləri səbəbindən BCM-nin bu kateqoriyada səlahiyyəti yoxdur. 2002-ci ildə BCM-nin Roma Nizamnaməsi qüvvəyə mindiyi vaxt təcavüz cinayətinin tərifi ilə bağlı konsensus yox idi və bu məsələ nəhayət razılaşdırılmamışdı. Təcavüz cinayətləri üzrə yurisdiksiyanın aktivləşdirilməsinin mətni və mexanizmi yalnız 2010-cu ildə razılaşdırılıb. Və bu dəyişikliklər 2018-ci ildə qüvvəyə minib.
BCM-nin yurisdiksiyası ilə bağlı əlavə problem ondan ibarətdir ki, bu, yalnız müvafiq düzəlişləri ratifikasiya etmiş və Roma Statutunu ratifikasiya etmiş dövlətlər üçün mümkündür.
Eyni zamanda, bu, təcavüz cinayətinə aid edilmir. Ona görə də BCM-nin buna görə Rusiya rəhbərliyini təqib etmək səlahiyyəti yoxdur.
Bu boşluğu aradan qaldırmaq üçün Xüsusi Tribunal yaradıldı. Onun yurisdiksiyası Ukrayna ərazisidir və mandatı Ukraynaya qarşı təcavüz aktının başlanmasına görə məsuliyyət daşıyan şəxsləri təqib etməkdir.
Bu, digər beynəlxalq məhkəmələrlə müqayisədə necədir? Tribunal BCM-nə alternativ deyil, onun funksional tamamlayıcısıdır. Onun yurisdiksiyası yalnız təcavüz cinayəti ilə məhdudlaşır. BCM Ukraynada da baş verən soyqırımı, insanlıq əleyhinə cinayətlər və müharibə cinayətləri işlərinə baxmağa davam edir.Hər iki qurum Haaqada işləməyi planlaşdırır və yaxından əməkdaşlıq etməsi gözlənilir.
Suallardan biri də budur: günahkarlar məsuliyyətə cəlb olunacaqlarmı? Xüsusi Tribunalın Əsasnaməsində açıq şəkildə göstərilir ki, heç bir şəxs, o cümlədən dövlət, hökumət başçıları və xarici işlər nazirləri (“üçlük” adlanır) təcavüz cinayətinə görə toxunulmazlığa malik deyil. Lakin Nizamnamənin mətnində nəzərdə tutulur ki, belə şəxslər yalnız səlahiyyətlərini itirdikdə və ya toxunulmazlıqdan könüllü olaraq imtina etdikdə məsuliyyətə cəlb oluna bilərlər. Lakin beynəlxalq hüquq artıq presedentləri bilir: Nürnberq, Ruanda və Yuqoslaviya üçün tribunallar var.
Tarix göstərir ki, hətta ən yüksək vəzifəli şəxslər də əbədi olaraq cəzasız qalmağa ümid edə bilməzlər. Bu gün Rusiya Federasiyası sanksiyalar, siyasi təcrid, AİHM-də və digər qurumlarda icraatlarla məsuliyyət daşıyır. Bununla belə, təcavüz cinayətinə görə cinayət təqibi ədalət mühakiməsinin fərqli keyfiyyətidir: cəzanın qaçılmazlığının tərkib hissəsi kimi konkret qərarların və konkret şəxslərin məqsədyönlü cəzalandırılmasıdır.
Xüsusi Tribunalın yaradılması faktının özü təkcə Ukrayna üçün deyil, bütün beynəlxalq hüquq sistemi üçün son dərəcə mühüm presedentdir. Bu, müharibənin hüquqi nəticələri olmadan qala bilməyəcəyinə dair siqnal və cavabdır. Hökmə gedən yol uzun və çətin olsa belə, bu mexanizm artıq işə düşüb. Və bu əsl qələbədir.
Müəllif: Andrey Leşçenko – Ukraynalı hüquqşünas, “LESHCHENKO & PARTNERS” Hüquq Firmasında tərəfdaşı.
Mənbə: UNİAN
Tərcümə AYNA.AZ-a məxsusdur.