Bakı Qərbi də, Rusiyanı da Qafqazdan sıxışdırır
Dünən, 20:11
Cənubi Qafqazda geopolitik, geoiqtisadi və geostrateji proseslər artıq həlledici mərhələyə keçid etmiş kimi görünür. Belə ki, bu regionun gələcək inkişaf istiqamətləri tədricən dəqiqləşməyə yönəlməkdədir. İndi yaxın gələcək üçün Cənubi Qafqazda şəriksiz hegemonluğun konkret ünvanı da aydınlaşmaq üzrədir. ABŞ, Avropa Birliyi və Fransa bu regionu öz təsir dairəsinə daxil etmək hədəflərindən uzaqlaşmış kimi görünür. Çünki ABŞ və Qərb hazırda ən yaxşı halda, yalnız Ermənistana tam nəzarət etmək imkanlarına malikdir. Və bu, Cənubi Qafqaza yönəlik strateji hədəflərin böyük risk altında olduğunu göstərir.
Məsələ ondadır ki, ABŞ, Avropa Birliyi və Fransa bütün israrlı cəhdlərinə baxmayaraq, Cənubi Qafqaz uğrunda mübarizədə Ermənistanı “geopolitik müstəmləkə”yə çevirməkdən daha artığına nail ola bilmədi. Halbuki, Ermənistan hazırda Cənubi Qafqazda real geopolitik dəyəri olan dövlət hesab olunmur. Ermənistanın regional önəmini artırmaq üçün maliyyə-iqtisadi və hərbi-siyasi resursları mövcud deyil. Əksinə, Ermənistan, bu süni yaradılmış dövləti himayə edənlər üçün yalnız əlavə yük rolunu oynayır. Və bu baxımdan, Ermənstana nəzarət mexanizmləri Cənubi Qafqaz uğrunda mübarizədə təsirsiz faktordur.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ, Avropa Birliyi və Fransanın Cənubi Qafqaz uğursuzluğu Rusiyanın regional mövqelərinin möhkəmlənməsi anlamı daşımır. Əksinə, Ukraynada “savaş bataqlığı”na düşən Rusiya Cənubi Qafqazda da təsir gücünü böyük sürətlə itirməyə başlayıb. Hər halda, ABŞ və Qərblə regional qarşıdurma Rusiyanın Ermənistanı da itirmək təhlükəsini gücləndirib. Bu baxımdan, indi Cənubi Qafqazda şəriksiz geopolitik iradə sahibi məhz Azərbaycan hesab oluna bilər. Və Gürcüstanın da həm Qərbdən, həm də Rusiyadan məsafə saxlaması Azərbaycanın regional liderlik mövqelərini daha da gücləndirir.
Göründüyü kimi, Cənubi Qafqazda geopolitik proseslər böyük ölçüdə Azərbaycanın maraqlarına uyğun şəkildə cərəyan edir. Ona görə də, həm ABŞ və Qərb, həm də Rusiya bu regiondakı maraqlarını Azərbaycanın geopolitik hədəfləri ilə uzlaşdırmaq məcburiyyətindədir. Əks halda, hər iki tərəf elə bir ciddi regional önəmi olmayan Ermənistan üzərində qarşıdurmaya məhkum vəziyyətdə qalmalı olacaqlar. Və bu baxımdan, rəsmi Bakı taleyüklü regional layihələrlə bağlı təkbaşına prinsipial qərarlar vermək imkanlarına malikdir.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, hazırda rəsmi Bakının geopolirik, geostrateji və geoiqtisadi hədəfləri sırasında məhz Zəngəzur dəhlizinin açılması xüsusi yer tutur. Belə ki, Azərbaycan bu geoiqtisadi layihənin reallaşdırılması ilə həm Naxçıvana birbaşa çıxış qazanmaq, həm də gələcəkdə böyük geostrateji əhəmiyyəti olacaq Türk dünyasını vahid nəqliyyat-kommunikasiya məkanında birləşdirmək hədəflərini qarşısına əsas vəzifələrdən biri kimi qoyub. Və son proseslər onu göstərir ki, rəsmi Bakı bu strateji hədəflərinə çatmaq üçün bütün imkanlara artıq sahibdir.
Məsələ ondadır ki, Zəngəzur dəhlizinə kəskin şəkildə müqavimət göstərən İran artlq ciddi şəkildə zəifləməyə başlayıb. Eyni zamanda, bu dəhlizə birbaşa nəzarəti ələ keçirtmək niyyətində olan Rusiya da oyundankənar vəziyyətdə qalmağa çox yaxındır. Çünki rəsmi İrəvan ABŞ və Qərbin təlimatları ilə Rusiyanı Ermənistandan sıxışdırıb, çıxartmaq istiqamətində addımlar atmaqda davam edir. Üstəlik, Abş və Qərbin Rusiyanı Zəngəzur dəhlizi layihəsində görmək istəmədiyini nəzərə aldıqda, rəsmi İrəvanın bu məsələdə Kremlə hər hansı güzəştə gedəcəyi qətiyyən inandırıcı görünmür. Və Kremldən verilən açıqlamalarda da Zəngəzur dəhlizinə nəzarət hədəfinin uzaqlaşmasından məyusluq hiss olunur.
Təbii ki, belə situasiyada indi Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı şərtlərin diqtə olunması hüquqları məhz Azərbaycanın əlinə keçmiş kimi görünür. Belə ki, rəsmi Bakı Ermənistandan bu dəhlzin məhz Azərbaycanın şərtləri daxilində açılmasını tələb edir. Əks halda, rəsmi İrəvana Ermənistanın bundan sonra da blokada şəratinə məhkum qalacağı xatırladılır. Eyni zamanda, rəsmi Bakı Ermənstanı mümkün qədər sürətli qərar verməyə də məcbur edir. Və əgər, rəsmi Bakı Naxçıvana birbaşa marşrutu İran ərazindən keçirərsə, Ermənistanın blokada şəraitində qalması qaçılmaz xarakter daşıya bilər.
Ona görə də, rəsmi İrəvan son vaxtlar Zəngəzur dəhlizi ətrafında yaranmış qəliz situasiyadan narahatlığını gizlətməkdə çətinlik çəkir. Belə ki, baş nazir Nikol Paşinyan Zəngəzur dəhlizinin məhz Azərbaycanın şərtləri çərçivəsində açılmasının mümkünlüyünü qətiyyən istisna etməyib. Azərbaycanın əsas şərti isə Naxçıvana maneəsiz gediş-gəliş modelinin təmin olunması ilə birbaşa bağlıdır. Erməni baş nazir isə Ermənistanın maneəsiz marşrut modelinə qarşı olmadığını vurğulayıb. Və bu, rəsmi İrəvanın Azərbaycanın mövqeyi qarşısında geri çəkilmək məcburiyyətində qaldığını göstərir.
Belə anlaşılır ki, Paşinyan hakimiyyəti hazırda taleyüklü və strateji seçim qarşısında qalıb. Yəni, rəsmi İrəvan ya Azərbaycanın bütün şərtlərini qəbul etməklə, Zəngəzur dəhlizinin açılmasına razılıq verməlidir. Ya da buna qarşı çıxaraq, Ermənistanın Cənubi Qafqazdakı geoiqtisadi layihələrdən kənarda qalması ilə barışmalıdır. Və Ermənistanın iqtisadi-ticari maraqları baxımından, rəsmi İrəvanın ikinci variantı seçmə şansı o qədər də cəlbedici görünmür.
Xüsusilə də, Paşinyan hakimiyyətinin müqaviməti Ermənistanı blokada vəziyyətinə məhkum buraxa bilər. Kəskin regional geopolitik ziddiyyətləri də nəzərə aldıqdasa, Ermənistanın uzun müddət blokada şəraitinə tab gətirə bilməyəcəyi qətiyyən şübhə doğurmur. Və bu baxımdan, Paşinyan hakimiyyəti Zəngəzur dəhlizinə mümkün qədər tez bir zamanda razılıq vermək məcburiyyətində qalacağı istisna deyil.
Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
“Yeni Müsavat”
Geri qayıt