Suriyanı dəyişdirən hadisələrin nəticəsi çoxları, o cümlədən Rusiya üçün sürpriz oldu. Moskva belə bir ssenariyə hazır deyildi və onun hərəkətləri əsasən reaktiv idi. Nəticədə, Rusiyanın Yaxın Şərq siyasətində əhəmiyyətli bir geriləmə oldu, amma bu, strateji deyil.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Carnegie Think Tank” yazıb.
Nəşrin təhlilində qeyd olunur ki, Rusiyanın əsas diqqəti onun təhlükəsizliyi və böyük dövlət statusu üçün vacib olan Ukraynada Qərbi məğlub etməkdir: “Buna nail olarsa, o, Suriya və Yaxın Şərq də daxil olmaqla, digər bölgələrdə də nüfuz qazana bilər. Çox güman ki, o vaxta qədər ruslar itkilərini məhdudlaşdırmağa, Aralıq dənizinə çıxışı saxlamağa və Ukraynada qələbə əldə olunana qədər beynəlxalq səhnədə qalmağa çalışacaqlar”.
Təhlildə yazılır ki, Rusiyanın Suriyada mövcudluğu çoxlu fayda verib:
“Birincisi, Moskvanın 2015-2024-cü illərdəki hərbi əməliyyatlarının uğuru böyük dövlət kimi mövqeyini iki elan edilmiş sütunla möhkəmləndirdi: beynəlxalq terrorizmlə mübarizədə və postsovet məkanı xaricində hərbi bazaların mövcudluğu.
Aralıq dənizindəki hərbi dəniz bazası Rusiyanın Afrikadakı aktivlərinə çıxış da daxil olmaqla, mühüm logistik funksiyaya malik idi. Digər üstünlük ondan ibarət idi ki, Rusiya bir vasitəçi kimi etibar qazandı. Həmçinin, İran və Türkiyə ilə regionla bağlı danışıqlarda əhəmiyyətli təsir alətləri əldə edildi”.
Müəllifin yazdığına görə, Rusiyanın Suriyadakı təsiri Moskvaya Fars körfəzindən Avropaya uzanan, Rusiyadan yan keçəcək potensial təbii qaz kəməri layihələrinin qarşısını almağa da imkan verib: “Bəşər Əsədin devrilməsi ilə Rusiyanın üstünlüklərinin çoxu itirildi və ya azaldı. Moskvanın təcili səyləri hərtərəfli fəlakətin qarşısını almağa yönəlib. Bu, Əsədin Suriyadan çıxarılması ilə başlayıb və Rusiyanın müttəfiqinin təhlükəsizliyini təmin etmək istəyini və bacarığını nümayiş etdirib.
Devrilmiş prezidentə təhlükəsiz sığınacaq təmin etmək onu göstərdi ki, uğursuzluqlarına baxmayaraq, Moskva Suriyanın siyasi elitası qarşısında götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirməyə hazırdır.
İkincisi, Moskva tam təhqirdən yayındı. O, diplomatik heyətinin təhlükəsizliyini qorumaq və Suriyadakı hərbi personalını ixtisar etmək üçün razılıq əldə edib. İrəliləyən dəstələr rus hərbi bazalarına ziyan vurmadılar. Bu, Moskvaya məğlubiyyət qarşısında öz nüfuzunu mümkün qədər qoruyub saxlamağa qismən imkan verdi.
Üstəlik, Moskvanın nöqteyi-nəzərindən Suriyada baş verənlər, ilk növbədə, Rusiyanın yox, müttəfiqlərinin məğlubiyyəti idi. Ruslar özlərini zəif hiss etdikdə, başqalarını günahlandırmağa meyllidirlər. Onların hesablamalarına görə, Ukraynada qələbə qısa müddətdə mümkündür, ona görə də ABŞ-nın Əfqanıstandan çıxarılması kimi, başqa yerlərdəki məğlubiyyətlərin kədəri də sonda sönəcək.
Ukraynada Qərbi məğlub etmək Rusiyanın təhlükəsizliyini, varlığını və uzunmüddətli böyük dövlət statusunu təmin edən əsas strateji hədəf olduğundan, digər regionlardakı itkilər ikinci dərəcəli hesab edilir. Məsələn, bir il əvvəl Cənubi Qafqazda, Qarabağda Rusiya öz sülhməramlıları geri çəkdi. Bu, Moskvanın istəyinə zidd olsa da, resursların Qafqaza yönləndirilməsinin qarşısını aldı. Rusiyanın nöqteyi-nəzərindən Ukrayna Rusiyanın öz resurslarını cəmlədiyi və Qərbin Rusiyaya həlledici məğlubiyyətə uğratmağa çalışdığı əsas arenadır. Ona görə də Rusiyanın Yaxın Şərqdə və keçmiş Sovet İttifaqından kənarda mövqelərini bərpa etməsi üçün mütləq qələbə lazımdır.
Rusiyanın Suriyadakı prioritetlərini nəzərə alsaq, ziyana nəzarət və riskin azaldılmasından asılı olmayaraq, Rusiyanın bu ölkədə narahatlıqları var. Dərhal narahatlıq doğuran məsələlərdən biri terror təhdidlərinin idarə olunmasıdır. Əsəd rejiminə qarşı döyüşən və Moskvaya qarşı çıxan müxtəlif qruplaşmalar arasında Rusiya və ona qonşu olan ölkələrin vətəndaşları da var idi. Moskva əvvəllər Suriyaya radikal ünsürlər üçün maqnit kimi baxırdı ki, bu da ona terror təhlükələrini öz sərhədlərindən uzaq tutmağa imkan verirdi. Bu gün belə bir seçim yoxdur. Ona görə də iki variant var: anti-Rusiya qrupları ilə danışıqlar aparmaq və ya terrora qarşı beynəlxalq əməkdaşlığa diqqət yetirmək.
Suriyanın Afrikaya görə mövcudluğunu qorumaq üçün qitəyə alternativ giriş nöqtələri axtaracaq. Ən uyğun variant Liviyadır. 2024-cü ilin yazından etibarən Moskva Liviyanın şərqində mövcudluğunu gücləndirib və başqa şeylərlə yanaşı, Suriya vasitəsilə bu ölkəyə silah-texnika ötürüb. Liviyanın Aralıq dənizinə çıxışı və Afrika ölkələri ilə quru sərhədləri digər ölkələrlə müqayisədə üstünlükdür. Lakin ölkənin qeyri-sabit hərbi vəziyyəti gələcəkdə Rusiyanın mövqelərini yenidən təhlükə altına sala bilər.
Eyni zamanda, logistik imkanlar baxımından Rusiyanın Türkiyədən asılılığı artmağa davam edəcək. Liviyaya giriş ancaq Türkiyənin nəzarəti altında olan Çanaqqala və Bosfor boğazlarından keçməklə mümkün olacaq. Rusiya Afrikaya daha çox diqqət yetirsə də, çox güman ki, Suriyada mövcudluğunu saxlamağa çalışacaq. Nəticə Ankara ilə Moskva arasındakı razılaşmadan asılı olacaq. Rusiya hərbi bazalarının Suriyada saxlanmasının şərtlərindən biri onların ölkə daxilində heç bir tərəfə qarşı istifadə edilməməsi ola bilər.
Əsəd rejiminin süqutundan sonra Suriya münaqişəsi tamam başqa mərhələyə keçib. Moskvanın müharibə edən qruplar arasında daha sabit güc balansının yaranması gözlədiyi üçün Rusiyanın birbaşa iştirakının minimal səviyyədə qalacağı gözlənilir. Sabitlik bərpa edildikdən sonra Moskva siyasi dialoqu asanlaşdıra bilər, xüsusən də Rusiya əvvəllər terrorçu kimi qələmə verdiyi və ya münaqişə zamanı hədəfə aldığı qruplarla danışıqlara hazır olduğunu nümayiş etdirdiyinə görə.
Rusiyanın iştirakı üçün əsas amil xarici sabitləşmə ehtiyacı ola bilər, xüsusən də ABŞ prezident Donald Trampın əvvəlki müddətində nəzərdə tutulduğu kimi Suriyadan öz qüvvələrini tamamilə çıxarsa. Rusiya köhnəlmiş Astana formatını yenidən vasitəçilik səyləri üçün əsas kimi canlandırmaq naminə müxtəlif fraksiyalarla ikitərəfli münasibətlərindən istifadə edə bilər.
Çox şey Rusiya ilə Suriyada dominant qüvvələr arasında danışıqların nəticəsindən asılı olacaq - onlar son nəticədə siyasi prosesi formalaşdıracaq və Xmeymim hava bazası və Tartus limanı kimi strateji aktivlərə nəzarət edəcək.
Əgər Rusiya Suriyada öz mövqelərini bərpa etmək üçün siyasi qərar verərsə, qayıdış nöqtələrini müəyyən edəcək. Bu məqamlara etnik-dini azlıqların müdafiəsi və ya neytral xarici balanslaşdırıcı qüvvə kimi çıxış daxil ola bilər.
Moskvanın Yaxın Şərq siyasətinin daha çevik olacağı ehtimal edilir. Lazım gələrsə, “Taliban” kimi terrorçu hesab etdiyi təşkilatlarla əməkdaşlıq edə bilər. Ona görə də Rusiyanın Yaxın Şərqdən çıxması çətin görünür. Əksinə, o, fırtınanı gözləyə və sərt gücü diplomatik təsirlə əvəz edərək münaqişənin həlli planlarını təklif edə bilər. Moskvanın nöqteyi-nəzərindən Ukraynada Qərb dövlətləri üzərində qələbə çoxmərkəzli dünya nizamına doğru hərəkatın əsasını təşkil edəcək və Rusiyanın Yaxın Şərqdə dirçəlişinin hələ də uzunmüddətli perspektivdə mümkün olduğu konsepsiyasını çatdıracaq”.
