Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Azərbaycan lideri İlham Əliyevə zəng edərək, üzrxahlıq etməsi baş verən hadisəyə münasibətdə və iki ölkənin strateji tərəfdaşlığı baxımından, doğru addımdır... Halbuki, bu, qətiyyən yetərli deyil, çünki rəsmi Bakı haqlı olaraq, Kremldən həm də bu hadisənin baş verməsində günahkar olanların cəzalandırılmasını və kompensasiyanın ödənməsini də gözləyir...
Azərbaycan və Rusiya arasında müttəfiqlik fəaliyyəti barədə bəyannamə mövcuddur. Ancaq Kremlin son davranışları Rusiyanın Azərbaycana münasibətdə müttəfiqlik fəaliyyəti içərisində olduğunu qətiyyən biruzə vermir. Əksinə, hazırda Rusiya Azərbaycanla müttəfiqlik münasibətinə sarsıdıcı zərbə xarakteri daşıyan addımlar atır. Və Azərbaycan dövlətinin bütün bunlara müşahidəçi qalacağı isə qətiyyən inandırıcı görünmür.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycana məxsus sərnişin təyyarəsinin Rusiyanın Qroznı şəhəri üzərində "qəza"ya uğraması iki ölkə arasındakı münasibətlərdə siyası çatların qabarıq şəkildə ortaya çıxmasına səbəb olub. Üstəlik, bunun əsas günahı və siyasi məsuliyyəti məhz Rusiyanın üzərinə düşür. Çünki Azərbaycanın sərnişin təyyarəsinin "qəza"ya uğraması ilə bağlı hadisənin ətrafında kifayət qədər müəmmalı məqamlar mövcuddur. Və bu müəmmalı məqamlara aydınlıq gətirilməsi də məhz Rusiyanın beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində borcudur.
Məsələ ondadır ki, Azərbaycanın sərnişin təyyarəsinə Rusiyanın Qroznı şəhərində eniş icazəsi verilməyib. "Zədələnmiş" sərnişin təyyarəsi əvvəlcə Rusiyanın Mahaçqala hava limanına yönləndirib, ancaq eniş icazəsi verilməyib. Bunun ardınca daha yaxın məsafədə hava limanları olsa da, Azərbaycanın sərnişin təyyarəsi daha uzaq məsafəli Qazaxıstanın Aktau şəhərinə yönləndirilib. Və ən böyük müəmma da məhz burada ortaya çıxır.
Rusiya hava nəqliyyatı dispetçerlərinin bu davranışlarında hansı məqsədlər güdülüb? Bu sualın cavabı artıq məlumdur və Aktau şəhərində yerə çırpılmış sərnişin təyyarəsinə baxış zamanı hətta "qara qutu"dakı məlumatlara ehtiyac duyulmadan kənar müdaxilənin olduğu dəqiqləşib. Yəni artıq heç kim şübhə etmir ki, rusiyalı dispetçerlər sərnişin təyyarəsinə Qroznıda eniş icazəsi verməyəndə hava layneri Rusiya hava hücumundan müdafiə sisteminin hücumuna məruz qalıbmış. Sərnişin təyyarəsinin gövdəsində Rusiyanın "Pantsir-S" raketinin açdığı dəliklər mövcuddur. Və bu, məhz Qroznı şəhəri üzərində baş verib.
Təbii ki, Rusiya hərbi-siyasi dairələri, eləcə də, Qroznıdakı yerli strukturlar bundan ciddi şəkildə narahat olaraq, tez-tələsik baş verən beynəlxalq cinayətin izlərini itirmək barədə düşünüblər. İnsanların xilas edilməsi əvəzinə sərnişin təyyarəsi ən təhlükəli variant üzrə Xəzər dənizi üzərindən Aktauya yönəldilib və naviqasiya sistemi də məqsədli şəkildə sıradan çıxarılıb. Yəni, pilotların baş verən hadisə barədə həqiqəti Bakıya ötürmə imkanları bloklanıb, sərnişin təyyarəsinin Xəzər dənizində batırılması ilə beynəlxalq cinayətin izlərini itirmək məqsədi güdülüb.
Ancaq pilotların yüksək peşəkarlığı sayəsində Rusiyada bu məkrli oyunu quranların planı pozulub. Çünki quru ərzində yerə çırpılan təyyarəyə qeyri-peşəkar baxış belə, raket zərbələrinin izlərini ayırd etmək imkanı verir. Üstəlik, sağ qalan sərnişinlər də raket zərbələrini təsdiqləyən açıqlamalar verirlər. AZAL-dan verilən açıqlamada sərnişin təyyarəsinin kənar müdaxilə ucbatından qəzaya uğradığının qabardılması da bu baxımdan, böyük önəm daşıyır.
Görünən ondan ibarətdir ki, rəsmi Bakı bu məsələdə qətiyyətli və prinsipial mövqe tutmaqdan qətiyyən çəkinmədi. Azərbaycanın rəsmi dairələri Rusiyanın sərnişin təyyarəsinin Qroznı üzərində raketlə vurulması ilə hadisəyə dərhal adekvat reaksiya verdilər. Əvvəlcə baş verən hadisə barədə real məlumatlar yerli və ictimaiyyətə operativ şəkildə çatdırılmasına nail olundu. Və bununla da, törədilən hadisənin günahını "quş sürüsü"nün yükləyib, ört-basdır edilməsinə imkan verilmədi.
Digər maraqlı məqamlardan biri odur ki, Kreml bu hadisəyə münasibətdə sükunətini qorumağa çalışsa da, Çeçenistan rəhbəri Ramzan Kadırov əvvəlcə Azərbaycana kompensasiya təklif etdi. Ardınca isə Qroznı üzərində vurulmuş sərnişin təyyarəsi ilə bağlı Çeçenistan ərazisində matəm elan etdi. Və bu, baş verən hadisə ilə bağlı Qroznıda müəyyən narahatlığın olduğunu göstərirdi.
Ona görə də, müəyyən mənada, Azərbaycanın sərnişin təyyarəsinin vurulması ilə bağlı müəmmaların toplandığı əsl "qara qutu"nun məhz Qroznıda olduğunu da ehtimal etmək mümkündür. Ancaq Qroznıdan gələn kompensasiya təklifini geri çevirən rəsmi Bakının və xüsusilə də, Prezident İlham Əliyevin qətiyyətli, prinsipial və çevik addımları bu "qara quru"nun uzun müddət qapalı qalmasına imkan vermədi. Və artıq bir çoxlarına baş verən hadisənin arxasında gizlənən bəzi sirlərin nələrdən ibarət ola biləcəyi böyük ölçüdə aydındır.
İndi Kremlin israrlı sükunətinin əsas səbəbinin Qroznıdakı "qara qutu" ilə bağlı ola biləcəyinə o qədər də böyük şübhə yeri qalmayıb. Halbuki, ABŞ-ın sərnişin təyyarəsinin vurulma əlamətlərini ifadə edən məlumatlara malik olmasını bəyanlaması, eyni zamanda, Türkiyənin və Braziliyanın öz ekspertlərini Aktauya göndərməsi həqiqətlərin ört-basdır edilməsinə yönəlik cəhdləri boşa çıxardı. Hətta rəsmi Astana belə, "quş sürüsü" ilə bağlı versiyanın Rusiyaya aid olduğunu qabartmaqla, Kremlin narrativlərindən imtina etdi. Və nəhayət, Qazaxıstan prezidenti Tokayev araşdırmanın obyektiv şəkildə aparılacağını bəyanladı.
Ona görə də, Kreml üçün seçim etmək ehtiyacı yaranmış oldu. Belə ki, Rusiya siyasi dairələri ya sərnişin təyyarəsinin "quş sürüsü" ucbatından qəzaya uğradığını iddia edərək, Azərbaycanla pozitiv münasibətləri risk altına atacaqdı. Ya da bunun əksinə, Azərbaycan kimi önəmli strateji tərəfdaşı itirməmək üçün baş verənlərin arxasındakı həqiqəti etiraf edəcəkdi. Üstəlik, Sergey Markov, Pavel Felqenqauer və s. kimi rusiyalı ekspertlər reallığın gizlədilməsinin mümkün olmadığını, Kremlin əvvəl-axır əsl həqiqəti etiraf edərək, Azərbaycandan üzr istəməsini tövsiyyə edirdilər.
Maraqlıdır ki, sərnişin təyyarəsinin "qara qutu"su hələ araşdırılmasa da, rəsmi Bakı baş verən hadisənin "qara qutu"sunu açmağa artıq nail olub və bununla da demək olar ki, yeni bir geopolitik böhran təhlükəsini böyük ölçüdə bloklayıb. Çünki Rusiya prezidenti Vladimir Putin Azərbaycan lideri İlham Əliyevə artıq zəng edib və üzrxahlıq edib. Bu, baş verən hadisəyə münasibətdə ən doğru addımdır. Həm də beynəlxalq praktikaya tamamilə uyğundur.
Halbuki, bu, qətiyyən yetərli deyil. Çünki rəsmi Bakı Kremldən həm də bu hadisənin baş verməsində günahkar olanların cəzalandırılmasını və kompensasiyanın ödənməsini də gözləyir. Və rəsmi Bakı hadisənin ümumi "qara qutu"sunu artıq açdığından, Kremlin araşdırmanın sonunu gözləməsinə qətiyyən ehtiyac qalmayıb.
Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
"Yeni Müsavat"
