Avropa Birləşmiş Ştatları...
Dünən, 10:30
Macarıstan Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun baş elmi işçisi, siyasi analitik Laslo Vasanın AYNA-ya müsahibəsini təqdim edirik.
- Ölkənizin Avropa İttifaqındakı (Aİ) rolunu necə qiymətləndirirsiniz?
- Macarıstanın bir çox cəhətdən Avropa əsas axınından və Brüssel bürokratiyasının ideyalarından fərqlənən xüsusi daxili və xarici siyasəti var. Qeyri-qanuni miqrasiya ilə bağlı Macarıstan son 10 il ərzində axını artıran və yeni miqrasiya dalğaları yaradan Avropa siyasət və qaydalarına dəyişiklik etməyə çağırır. Biz indi elə bir nöqtəyə gəldik ki, getdikcə daha çox Aİ üzvü olan dövlətlər Macarıstanın illərdir tənqid olunduğu tədbirləri tətbiq edir.
Digər mühüm və simvolik məsələ Macarıstanda LGBT hərəkatının təbliğatını dayandırmaq və cəmiyyətin əsas vahidi kimi ailəni gücləndirməkdir. Əslində, Aİ-nin Macarıstana ödənişlərinin qondarma əsaslarla bloklanması bu iki əsas mübahisəli məqamla bağlıdır. Bununla belə, Macarıstanın geosiyasi rolu da artaraq onu Aİ-də daha da gücləndirib. Bir tərəfdən, Viktor Orbanın müttəfiqləri hesab edilən sağçı populist partiyalar getdikcə daha çox Aİ-yə üzv dövlətlərə nüfuz edir və bu, Avropa Parlamentində üçüncü ən böyük qrup olan Patriotlar Qrupunun yaradılmasına gətirib çıxarır.
Baş nazir Orban isə uzun illərdir ki, Trampın sədaqətli tərəfdarı olub və ikisi arasında möhkəm dostluq var ki, bu da ABŞ-ın yeni seçilmiş Prezidentinin Viktor Orbanın Aİ-də əsas və üstünlük verdiyi kontakta çevrilməsinə gətirib çıxarıb. Üçüncüsü, Çin və Rusiya ilə barışıq və dostluq münasibətləri Macarıstana Rusiya-Ukrayna sülh prosesində mühüm rol oynamağa imkan verir. Elə bu yaxınlarda, məsələn, Budapeştdə Trampla Putin arasında görüşün keçirilməsindən danışılırdı. Bütövlükdə Macarıstanın təkcə Avropa siyasətində deyil, indi də dünya siyasətində daha böyük təsiri var.
- Budapeştlə Brüssel arasında mövcud münasibətlərin mürəkkəbliyi nədən ibarətdir?
- Münasibətlərin mürəkkəbliyi 15 illik sabit, mühafizəkar Macarıstan hökuməti ilə Brüsseldəki ultra-liberal aparat arasındakı fəlsəfi ziddiyyətlərdən irəli gəlir. Onu da qeyd etmək vacibdir ki, Aİ-nin hazırkı və son liderləri üzv dövlətlərin getdikcə daha çox milli suverenliklərindən imtina etdikləri, getdikcə vahidləşən, millətlərüstü Aİ-ni nəzərdə tuturlar. Macarıstan buna qarşıdır, çünki o, hesab edir ki, güclü Aİ güclü dövlətlər tələb edir və ABŞ-dan nümunə götürülmüş mümkün Avropa Birləşmiş Ştatları mövcud inteqrasiya probleminin həlli deyil və həm də zəif olacaq.
Brüsselin Budapeşti tənqid etməsinin başqa bir açıqlanmayan səbəbi Macarıstanın dinamik iqtisadi inkişafı və getdikcə şaxələnən, əsasən dünyanın şərq yarısına yönəlmiş xarici siyasətinin köhnə Aİ üzv dövlətlərinin maraqlarına zərər vurmasıdır. Əvvəllər amerikalı və alman sərmayədarları siyahının başında olduğu halda, son illərdə ölkəmizə ən çox birbaşa xarici investisiya yatıran ölkələr Çin və Koreyadır. Keçən il Avropaya istiqamətlənmiş bütün Çin investisiyalarının 44%-i Macarıstana yönəldilib ki, bu da əhəmiyyətli rəqəmdir. Ona görə də Budapeştin çoxvektorlu xarici siyasəti Brüsseldə bəyənilmir.
- 2025-ci il yanvarın 1-dən Aİ Şurasına sədrlik altı ay müddətinə Macarıstandan Polşaya keçdi. Macarıstan Aİ Şurasında nə dərəcədə uğur qazanıb?
- Macarıstan Aİ-yə sədrliyi tamamilə fərqli beynəlxalq və siyasi şəraitdə öz üzərinə götürdü. Aİ liderləri yayın ortalarında Viktor Orbanın sülhməramlı missiyasına xoş münasibət göstərmədilər və bir neçə üzv dövlət Budapeştdə yüksək səviyyəli görüşləri əngəlləməyə çalışaraq, Qərbi Avropanın sülhdə maraqlı olmadığına dair açıq mesaj verdi. Hər şeyə baxmayaraq, Macarıstanın sədrliyi əhəmiyyətli nəticələr verdi. Şengen zonasının genişlənməsi on ildən çox davam edən prosesin sonu oldu. Avropa Rəqabətlilik Paktı Macarıstan tərəfindən yaradılıb, əlaqələndirilib və müzakirə edilib. Balkan namizəd ölkələrini əhatə edən Aİ-nin genişlənmə prosesində irəliləyiş əldə olunub. Bu əsas nəticələrə əlavə olaraq, bir sıra peşəkar siyasət məsələlərində, məsələn, enerji siyasəti (hazırda nüvə enerjisinə ehtiyac barədə əsaslı müzakirələr gedir) və kənd təsərrüfatı siyasəti sahələrində əvvəlki tendensiyaları geri qaytarmaq da mümkün olub.
- Macarıstanın Baş naziri Viktor Orbanın Rusiya-Ukrayna münaqişəsinin həllində vasitəçilik rolunu necə qiymətləndirirsiniz?
- Viktor Orban Rusiya-Ukrayna sülhünə sadiqdir. Bunun əsas səbəbi odur ki, o, müharibənin Avropa iqtisadiyyatına, deməli, Macarıstan iqtisadiyyatına nə qədər ziyan vurduğunu dəqiq görür. Digər mühüm səbəb odur ki, Ukraynaya aid olan, tarixən min illik Macarıstan ərazisi hələ də müharibənin çətinliyindən əziyyət çəkən xeyli sayda macar azlıqlarını ehtiva edir. Macarıstanın son on ildəki şaxələndirilmiş və çoxvektorlu xarici siyasəti, Qərblə əlaqələri saxlamaqla yanaşı, Şərqlə də əlaqələrin möhkəmlənməsinə xidmət edir, Baş nazir Orbana bu prosesdə vasitəçilik rolunu öz üzərinə götürməyə imkan verir. Onun təkcə Trampla deyil, Putin, Si Szinpin və Ərdoğanla da son dərəcə yaxşı münasibətləri var.
- 2025-ci il yanvarın 1-dən Ukrayna Rusiya qazının öz ərazisindən Avropaya tranzitini dayandırmaq qərarına gəlib. Macarıstan Rusiya qazını “Türk axını” və onun Bolqarıstan və Serbiya ərazisindən keçən qolları ilə nəql etməyə davam edir. Bununla əlaqədar Viktor Orban Rusiyanın Avropaya tədarük həcmini saxlamaq üçün qazın birbaşa Rusiya-Ukrayna sərhədində Macarıstanın mülkiyyətinə verilə biləcəyi variantını təklif edib. Bu variant tərəflər üçün nə dərəcədə məqbuldur?
- Danışıqlar hələ də davam edir. Görünən odur ki, tərəflər Rusiya neftinin Drujba kəməri ilə axması ilə bağlı razılaşmaya yaxın olduqları halda, bu həll işə yaraya bilər. Neft tədarükü vacibdir, çünki Macarıstan və Slovakiya neft emalı zavodları “Ural” markalı nefti emal etmək üçün təchiz olunub və texnologiyanın dəyişdirilməsi çox vaxt aparacaq. Üstəlik, baha başa gələcək və rəqabət qabiliyyətini azaldacaq. Qaza gəlincə, təkcə Macarıstan deyil, Slovakiya da Ukraynanın Rusiya qazının tranzitinin dayandırılmasına qəti şəkildə qarşı çıxıb. Bu baxımdan qeyd etmək yerinə düşər ki, yeni vəziyyət Macarıstan üçün də imkanlar deməkdir, çünki o, Mərkəzi Avropa regionunda qaz paylayıcısına çevrilə bilər.
Geri qayıt